Strona:PL Tołstoj - Zmartwychwstanie.djvu/14

swobody. Dziecko pożąda tylko materyalu, którego dostarcza mu nauczyciel, dlatego jedynie, żeby rozwijało się harmonijnie i wszechstronnie, kierując się instynktem własnym.
 Jeszcze w r. 1859 Tołstoj napisał książkę p. t. „Trzy śmierci“, w której przedstawia obraz śmierci wogóle, przejście od bytu do niebytu i stosunek wszyskiego, co istnieje, do jego końca. Jak się odnosi do śmierci człowiek wykształcony, jak — syn ludu, jak wreszcie przedmiot bezduszny — drzewo... Natutalnie, autor stara się wykazać, że śmierć jest straszna tylko dla człowieka kulturalnego, gdyż wszelka łączność żywa pomiędzy nim a naturą nie istnieje. W tym samym roku wyszło „Szczęście rodzinne“, które autor widzi nie w pierwszej gorączce miłości, przechodzącej z czasem we wdzięczność, lecz w ciągłej wspólności interesów i pragnień, uwarunkowanej troską o dzieci.
 W „Polikuszce„ (tak się nazywa bohater opowiadania) wydanym w r. 1860, autor przeciwstawia panią i obywatelkę prostemu ludowi, który straciwszy całkiem poczucie godności ludzkiej, zależy w zupełności od kaprysu swych panów. „Kozaków,“ po 10 latach pracy, wydał Tołstoj dopiero w r. 1863, a zasadniczym ich motywem jest przekonanie, że kultura — to wróg szczęścia ludzkiego. W tymże roku wyszedł „Chołstomier“, wymowna opowieść o starym koniu, z którym właściciele obchodzą się nie jak z istotą żywą, lecz jak z rzeczą. Autor przedstawił w tym koniu lud nieszczęśliwy przed wyzwoleniem z poddaństwa, wskazując na pojęcie o własności, jako na główne źródło cierpień ludzkich. Tołstoj niezmordowanie badał owe sprzeczności, spotykane wszędzie, gdzie tylko świat cywilizowany stykał się ze światem naturalnym. Usiłowania w tym kierunku skłaniały go coraz potężniej ku światu naturalnemu, to też samolubstwu przeciwstawia zaparcie się siebie, walce o byt — humanizm pełen miłości, a niezgodzie narodów — pokój wieczny.
 Wzrastająca ciągle popularność Tołstoja doszła do zenitu po wyjściu największej jego pracy p. t.: „Wojna i pokój“ (1864 — 9). Jest to obraz społeczeństwa rosyjskiego w okresie wojen Napoleońskich od r. 1805 do 1815. Są tu osoby historyczne, jak: cesarz Aleksander, Napoleon, Kutuzow, Sperański, są też i postacie wymyślone, lecz właściwym bohaterem tego romansu, lub, jak chcą niektórzy krytycy, epopei, jest Rosya