Strona:PL Twórczość Jana Kasprowicza.djvu/104

99

dramatycznem, a skończę omawianiem tych, które znamionuje ściszenie — lub kontemplacyjny charakter. Rozpocząwszy od ballad — skończę na opowiadaniach treści podań, osnutych własnemi, bezpośrednio wyrażanemi, »komentarzami« uczuciowemi poety. Nie naruszyłem jednak zasadniczej linji, którą zda się wskazywać chronologiczne następstwo utworów. Savitri to utwór, drukowany po raz pierwszy w 1907 r., inne poniżej przytoczone należą już do późniejszego, w 1911 roku wydanego zbiorku Chwil. A oto, jak mi się przedstawia droga rozwoju artystycznej ekspresji poety.
 Hymny — to okres wielkiego, patetycznego symbolizmu poety, który występował jako jednostka w imię zbiorowości i tę zbiorowość wyrażał. Ballady stanowią niejako dalszy etap symbolizmu o tendencji wyrafinowanie prymitywistycznej. W poprzednim okresie, symbolizmu hymnów, głośniejszym jest patos i więcej w symbolach pierwiastku estetyczno-dekoracyjnego. W całej linji rozwoju po hymnach widzimy zmianę, nie w socjalnem ustosunkowaniu się poety do świata, lecz w charakterze socjalnym sztuki, zmierzającej ku bezpośredniości, intymności wyrazu. W balladach symbolizm Kasprowicza pozbawiony jest już pierwiastków dekoratorskich, ujarzmiony i całkowicie podporządkowany ekspresji indywidualnych uczuć. Symbolizm to, przy pozorach prymitywizmu, bardziej złożony, ale też intymniej wyrażający poetę, przepojony wewnętrznym, stłumionym patosem, cechującym cały zbiorek Ballada o słoneczniku. W dążeniu do bezpośredniości naprzód jakgdyby zwyciężony był symbolizm dekoracyjny, głośno-patetyczny. Widzimy to i w zbiorku O bohaterskim koniu. Później coraz bardziej usuwana zostaje z poezyj Kasprowicza symbolika, posługująca się motywami z zewnątrz, albo gwoli własnej symbolice, stanowiącej niejako konstrukcję ekspresjonistyczną (za przykład jej służyć mogą liczne wiersze zbiorku i sama Ballada o słoneczniku), albo bezpośrednia prostota wyrazu. Dysocjacja między obranym motywem a interpretacją, która stanowi już nie jedność, ale, jak to widoczne w Savitri, przeplata utwór niby komentarz poetycki, rozdział ów z symbolizmem zda się nam uzmysławiać. W Chwilach już znajdujemy tylko jeden utwór, w którym poeta w celach symbolicznych