Strona:PL Twórczość Jana Kasprowicza.djvu/137

dencyjności i moralizatorskiej dydaktyki. Trywjalność śpiewek i gadek, burleskowość Fastnachtspielów zespala, również w duchu sztuki ówczesnej, z motywami, przypominającemi rozpowszechnione wówczas Tańce Śmierci. Satyrę, tendencyjność, alegoryczność i groteskowość, rubaszny komizm i wzniosły humor, makabryczność i szerokie tło przyrody zestawia poeta z sobą w jeden zespół. Nietylko to tło przyrody, przypominające dzieła Szekspira, przynosi tchnienie renesansu, gdyż i żywioł makabryczny pojęty jest w tymże duchu; niema on nic charakteru moralizatorsko-mistycznych ars moriendi średniowiecznych. Śmierć w tragikomedji Kasprowicza jest potęgą przyrody, upostaciowaną w Faunie-Panie.
 Droga do zrozumienia misterjum o Marchołcie wiedzie poprzez książkę O bohaterskim koniu i walącym się domu. Etos, nastrój dominujący w przedstawieniu losów Marchołtowych — to humor. Różnica między humorem książki O bohaterskim koniu a humorem Marchołta wskazuje nam wyraźną linję ewolucji w pewnym określonym kierunku, tę samą, którą widać w rozwoju liryki. Powiedzenie poety w Księdze ubogich: »przestałem się wadzić z Bogiem«, streszcza nietylko zmianę w jego przeżyciach prometejsko-religijnych. Z natury rzeczy — ponieważ przynosi zmianę w całem życiu moralnem — dotyczy i humoru, który ma źródło w przeżyciach tego rodzaju. Fakt, że pierwsza scena z Marchołta, chronologicznie biorąc, znajduje się w bliskiem sąsiedztwie z książką O bohaterskim koniu, uzasadnia nam to pokrewieństwo psychologicznie. Humor jako harmonja, jako świecąca łzami zawodu tęcza pojednania, rozpięta między ułomnym światem a wyżynami ducha, to dalszy etap ku zgodzie ze światem, zgodzie, która nie jest rezygnacją ani fałszowaniem hierarchji wartości, jeno moralnem przezwyciężeniem przeciwieństw istniejących. Humor pojednany (a taki przeważa w Tragikomedji o Marchołcie) — to usposobienie ducha, biegunowo różne od tego, które się wiąże z romantyczną postawą względem świata. Stąd to postawa humorysty właściwa jest artystom w wieku dojrzałym, a romantyczna — w wieku młodzieńczym. Humor, to stan ducha nie fantastów i marzycieli, jak słusznie stwierdza Höffding, lecz ludzi, którzy stykając się z praktyczną sferą życia, poznali je w długich doświadczeniach. Dla romantyka