buchnął nagle w mieście. Siły były nierówne: sześć tysięcy Białych, a półtora tysiąca Niebieskich; ale równa była zażartość. Rzecz godna uwagi, że półtora tysiąca uderzyło na sześć tysięcy.
Z jednej strony ciżba, z drugiej falanga. Z jednej strony sześć tysięcy wieśniaków z Sercami Jezusowemi na skórzanych kamizelach, z białemi wstążkami przy kapeluszach okrągłych, z dewizami chrześciańskiemi na naramiennikach, ze szkaplerzami u pasa, zaopatrzonych częściej w widły, aniżeli w szable i w karabiny bez bagnetów, wlokących armaty na uprzęży z postronków, źle ubranych, źle wićwiczonych, źle uzbrojonych — ale zajadłych. Z drugiej strony półtora tysiąca żołnierzy w kapeluszach trójgraniastych z kokardą trójkolorową, we frakach z długiemi połami i szerokiemi wyłogami, z pasami przewieszonemu na krzyż na plecach i piersiach, dźwigającemu ładownicę i pałasz; z krzesiwem o miedzianem ujęciu i z karabinem o długim bagnecie; wytresowanych, zszeregowanych, uległych a dzikich, umiejących słuchać jak ludzie, którzy umieliby rozkazywać, ochotników jak tamci, ale ochotników, ojczyzny w łachmanach zresztą i bez trzewików. Za monarchię, chłopi — błędni rycerze; za rewolucyę — bohaterowie obdarci. A duszą każdego z tych dwóch hufców był jego dowódzca ,u rojalistów starzec, u republikanów młodzieniec. Z jednej strony Lantenac, z drugiej Gauvain.
Rewolucya miewa obok młodych olbrzymich postaci, jak Danton, Saint-Just i Robespier, młode postacie idealne, jak Hoche i Marceau[1]. Gauvain był jedną z takich postaci.
- ↑ Hoche był sierżantem, gdy wybuchła rewolucya, a miał wówczas 21 lat. W 24-ym roku życia był głównym wodzem armii, zwyciężył w wielu bitwach wojska austryackie, uspokoił Wandeę w 1796, potem znów bił Austryaków i umarł po krótkiej chorobie w 1797, mając lat 29. Był jednym z najszlachetniejszych ludzi i łagodną a zręczną polityką przyłożył się do uspokojenia Wandei, tyle przynajmniej, co orężem. — Marceau był z wielu względów Hochemu podobny: dzielny wódz łagodny człowiek umarł-w 27-ym roku życia z postrzału na polu bitwy. Hoche ma pomnik w Wersalu. Marceau w Chartres.
