Strona:PL Xenophon - Sympozjon oraz wybór z pism.djvu/13

nie lękał się władzy i nie wietrzył absolutyzmu i tyranji, jak jego demokratyczni rodacy; dzięki swym doświadczeniom był zwolennikiem konstytucyjnej monarchji, a wzorem takiego monarchy był dlań Agezylaos. Szedł w ślady króla Sparty, nie dbał, jaka będzie jego własna dola i jak ułoży swój stosunek do ojczyzny. Natomiast król spartański chętnie korzystał z doświadczenia Xenofonta, który poza znajomością Persów i ich sposobu wojowania przedstawiał w sobie ogromną wartość attyckiej kultury i tych walorów, jakie daje wykształcenie samodzielnej myśli w przeciwstawieniu do tępej tresury, strupieszałej rutyny i leniwego wleczenia się drogą tradycyjnych zwyczajów i nałogów. Możemy się domyślać, że Agezylaos oceniał dobrze Xenofonta, ale wiemy, że Xenofont ani nie przeczuwał znaczenia i wartości ateńskiej kultury, którą wyróżniał się w otoczeniu króla.
 Jeżeli Xenofont wraz z 10.000 Greków, bez żadnej przewodniej idei — a tylko dla ocalenia życia — zdołał się wyratować z centrum państwa perskiego i dojść aż do najdalszych jego krańców, — cóżby zdziałała armja, licząca więcej niż 10.000 hoplitów, z odpowiednią ilością lekkozbrojnych i kawalerji, która wyprawiłaby się do Azji z pięknie brzmiącem hasłem, że zrzuci jarzmo perskie z jęczących pod niem Greków małoazjatyckich, że skruszy kajdany, krępujące Egipt, kolebkę ludzkiej kultury, uwolni Syrję, uniezależni Pamfilję, Cylicję, Karję itd. Było to jasne dla króla perskiego. Niewątpliwie, po zdobyczach Agezylaosa nie miałby później Aleksander Wielki co zdobywać, gdyby Artakserkses nie był w porę zapobiegł katastrofie. Już Agezylaos zajął był Sardes, już państwo perskie trzęsło się w posadach, gdy Persom udało się podburzyć przeciw Sparcie jej nieprzyjaciół w Grecji. Za podszeptem Persji przyszła do skutku koalicja Teb, Argos, Koryntu i Aten, i wybuchła t. zw. wojna koryncka (395—387). Spartanie, poniósłszy klęskę w bitwie pod Haliartos w 395 r., w której padł Lizander, odwołali Agezylaosa z Azji. Ten niezwłocznie usłuchał we-