Strona:PL Zieliński Grecja niepodległa.pdf/381

wej w zakresie rzeźby i malarstwa jest także owocem naszej epoki; znakomite są po dzień dzisiejszy portretowe hermy (tak zwały się po grecku podobizny, dające tylko głowę i pierś na prostokątnym cokole, odpowiadające rzymskim «biustom») Peryklesa, Alcybiadesa, Eurypidesa oraz posągi Sofoklesa i Demostenesa. Można spytać, w jaki sposób rzeźbiarze potrafili tworzyć portrety ludzi dawno umarłych, w rodzaju Peryklesa albo Sofoklesa; dokładnie tego nie wiemy, wolno wszakże przypuszczać, że ich podobizny, acz nieartystyczne, przechowywały się u ich potomków, albo też na odkładanych peplosach Pallady w jej kaplicy. Wszelako i portret może być bądź realistyczny, bądź idealistyczny. Jeżeli artysta skrupulatnie odtwarza wszystkie, nawet przypadkowe, rysy modelu, każdą jego brodawkę albo zmarszczkę, powstanie portret realistyczny. Jeśli zaś artysta, tworzący portret właśnie jako dzieło sztuki, postawi sobie pytanie co do idei i celu, do którego dążyła wielka artystka - natura, powołując do życia pewnego człowieka, i do niej spróbuje się zbliżyć, poświęcając takie drobiazgi, które ową ideę i cel zniekształcają, wtenczas otrzymamy portret idealistyczny. W epoce naszej jeszcze przeważa portret idealistyczny: najlepszy wzór jego — to portretowy posąg Sofoklesa.
 Koniec epoki tej wysunął dwóch artystów, którym sądzone bylo streścić jej wyniki i wskazać szlaki epoce następnej; był to — Lizyppos w dziedzinie rzeźby i Apelles w dziedzinie malarstwa. Wielkość Lizyppa polega na tem, że on pierwszy w sposób należyty spożytkował wszystkie trzy wymiary, któremi — w odróżnieniu od malarstwa — rozporządza rzeźba: poprzednicy jego kształtowali swe posągi raczej z jednego tylko stanowiska, mierząc je tylko wzwyż i wszerz, nie zaś w kierunku, idącym ku patrzącemu, tak, że otrzymywano swego rodzaju obrazy wypukłe i cielesne. Lizyppos, przeciwnie, kształtował swe dzieła tak, ażeby można było oglądać je zewsząd i aby wszędzie przedstawiały one piękne skojarzenia linij. Proporcje ciała ludzkiego określił inaczej,