Strona:PL Zieliński Grecja niepodległa.pdf/406

starożytność bardziej ceniła go, jako popularyzatora. Musimy w tym względzie zaufać jej świadectwom: pomniki bowiem pisarstwa ezoterycznego Arystotelesa do nas nie doszły. Były to djalogi — typ literacki, zapożyczony od Platona, lecz silnie przekształcony. Djalog Platona był swobodną rozmową, oprawioną w ramę narracyjną, z przeważającą rolą jednego współrozmówcy, najczęściej Sokratesa. U Arystotelesa materjał rozmowy dzielił się równo między obu przedstawicielami obu poglądów przeciwnych; po opowieści ramowej, zrazu jeden wygłasza mowę obszerną, potem takąż mową obszerną odpowiada mu jego przeciwnik, i nakoniec, w konkluzji sędzia wybrany wypowiada swe zdanie, zgodne, rzecz jasna, ze zdaniem samego autora. Taki był «djalog perypatetyczny», zajmujący odtąd swe miejsce obok «djalogu sokratycznego» Platona i Ksenofonta.
 Zupełnie różne od tego pisarstwa, łączącego z powagą treści także nadobną i wytworną formę, było to, którego Arystoteles imał się w swych utworach ezoterycznych. Były to nawet nie tyle utwory, ile wykłady, napisane nie przez samego tylko mistrza, ale pono także i przez jego uczni: co do formy zupełnie bezpretensjonalne, zaciekawiają one wyłącznie swoją treścią. Zato treść owa jest nadzwyczaj różnorodna. Na pierwszym planie stoi tu logika, czyli nauka o prawach myślenia, o pojęciach, sądach i wnioskowaniach. O nauce tej można powiedzieć bez przesady, że stworzona została przez Arystotelesa; dziełami swemi w tej dziedzinie nauczył on myśleć nietylko świat antyczny, ale, jak zobaczymy, i świat nowy. Dalej następują dzieła z zakresu fizyki (t. j. nauki o przyrodzie) i metafizyki, psychologji, meteorologji i zoologji, etyki i polityki, teorji prozy i teorji poezji; każde z dziel tych zawierało nowe objawienia i dawało bogatą strawę niezliczonym umysłom w starożytnym i nowożytnym świecie. W pracy Arystotelesa było coś wszechogarniającego: jak Homer stoi w zaraniu, tak Arystoteles u kresu Grecji niepodległej; wypływające z Homera zdroje wiedzy łączą się razem