Strona:PL Zieliński Grecja niepodległa.pdf/409

wa wyrosła potęga, która stała się kulturalną dzięki zbliżeniu z cywilizacją grecką: byli to Arabowie. I oni to zapłonęli żądzą zapoznania się z Arystotelesem i powzięli glęboki dla niego szacunek; oświeceni kalifowie zachęcali do przekładania dzieł jego na język arabski częstokroć nie wprost z greckiego, lecz z przekładów syryjskich z oryginałów greckich. Ponieważ zaś Arabowie zkolei podejmowali wyprawy na Zachód, nawet założyli swój uniwersytet arabski na samych kresach świata zachodniego, w hiszpańskiej Kordowie, więc dzięki nim i Arystoteles wreszcie dotarł na Zachód. Cudowna, zaiste, droga okólna: przełożony zrazu z greckiego języka na syryjski, potem z syryjskiego na arabski, teraz z arabskiego został przełożony na łacinę. Łatwo wyobrazić sobie, jak bardzo wskutek tych przekładów ucierpiał; a przecież i w tej postaci «nowy Arystoteles» dostarczał bogatego pokarmu głodnemu umysłowi Zachodu europejskiego, w oczekiwaniu owych dni, gdy wielkie Odrodzenie wieku XV da mu i prawidłowe przekłady bezpośrednio z greckiego języka i możność czytania samych oryginałów.
 Taki był ów los bajeczny puścizny po mędrcu ze Stagiry. W wiekach średnich znowu stał się on ogniwem połączenia między Zachodem a Wschodem. Nam trudno to nawet sobie wyobrazić, fakt wszakże pozostaje bezsporny: rycerze wypraw krzyżowych i witezie sułtana Saladyna, rozdzieleni wiarą, lączyli się ze sobą na gruncie wspólnego rozumienia Arystotelesa i wspólnej ku niemu miłości.
 W czasach obecnych liczba jego czytelników bezpośrednich nie jest zbyt pokaźna. Platon w dalszym ciągu czaruje serca, Arystotelesa czytają prawie tylko specjaliści na polu historji filozofji. Dzieje się tak, naprzód, dlatego, że Arystoteles w dziełach, które nas doszły, jak już nadmieniono wyżej, nie dążył do piękna wyrazu; powtóre, dlatego także, że treść dziel tych jest naukowa, pod względem zaś naukowym Arystoteles został, jak i być powinno, wyprzedzony przez zdobycze czasów nowych, Wszelako ani wielkości jego ani chwale