Ale oto — Apollo. Jest to przecie, jak widzieliśmy, najdawniejszy przedmiot rzeźbiarstwa religijnego i jego posąg delficki, o którym nie mamy żadnego pojęcia, napewno uwzględnił należycie surową stronę jego jestestwa. Tak, to był delficki; oto jednak Briaksys wyrzeźbił nowego Apollina w duchu nowej epoki, tego Apollina, który w zagadkowy dla nas sposób dostał się do wspaniałej świątyni boga, zbudowanej w początku w. III w parku »dafnejskim« w Antjochji, stolicy króla Seleuka Zwycięscy. O nim pojęcie mamy; jego bowiem wygląd jest nam znany z opisu Libanjusza, pisarza IV w. po Chr., i z monet. Muszę tu powtórzyć, co powiedziałem o nim w »Religji hellenizmu« (str. 142). »Słynna była łagodność jego oblicza, delikatność jego marmurowej szyi; bóg był przedstawiony jako kroczący naprzód, w długim złotym chitonie, z cytarą w lewej ręce i czarą w prawej. Zdaje się, mówi Libanjusz, że on poprostu śpiewa... i nawet ktoś słyszał, jak mówią, że grając na cytarze, śpiewał pieśń w południowej godzinie. A treścią pieśni była pochwała matki Ziemi; jej też, jak myślą, przynosi libację ze złotej czary za to, że ukryła dziewczę. Tyle Libanjusz. Tem dziewczęciem była Dafne, kochanka Apollina, na której cześć świątynia otrzymała nazwę. A więc — Apollo zakochany. Czy taka była idea Briaksysa? Tego napewno nie wiemy; lecz tak rozumiała jego dzieło wesoła, swawolna Antjochja i dwór starego lwa, Seleuka Zwycięscy«.
Taką była ta pochyła płaszczyzna, po której miała się toczyć sztuka religijna za czasów hellenistycznych; nim jednak pójdziemy za nią w oznaczonym kierunku, zatrzymajmy się chwilę na twórczości Briaksysa. Oprócz Apollina bowiem zawdzięczało mu rzeźbiarstwo religijne jeszcze jeden obraz — ostatni wydany przez Helladę w tej dziedzinie, obraz Sarapisa.
Sarapisem zresztą nazywała go Aleksandrja gwoli egipskiemu elementowi swej ludności, kiedy z rozkazu króla Ptolomeusza Pierwszego stanął w zbudowanej dlań świątyni; dla Briaksysa był to Hades, i wyrzeźbił on go nie dla stolicy nad Nilem, której wówczas jeszcze nie było, lecz dla miasta greckiego Synopy w Azji Mniejszej nad Morzem Czarnem. Hades był według mitologji bratem Zeusa — stąd podobieństwo familijne utworu Briaksysa do znanego typu Zeusa, chociaż nie tyle Fidjaszowego, ile tego, który powstał wskutek reformy wieku czwartego. Brat Zeusa, za-
