tytuł dostępu do władzy; na tem polegał tłumik arystokratycznych skłonności państwa — nie jednej tylko nobilitatis, lecz całego narodu.
I dzięki wszystkim opisanym dobrym stronom swojego ustroju państwowego mógł Rzym wstąpić pewną stopą na ową drogę, na której znalazł nieśmiertelną chwałę, lecz mógł to jedynie dopóty, póki je rzeczywiście posiadał. I narówni z jego powodzeniami na tej drodze, przyjdzie nam w następnych opowiadaniach mówić i o tych zjawiskach, które były zwiastunami schyłku.
Jeśli teraz zadamy pytanie, dlaczego, jak powiada Liwjusz, «pokój punicki zastąpiła natychmiast wojna z Filipem» to odpowiedź bez ogródek dać będzie nie trudno: dlatego, że pragnęła jej rzymska nobilitas. Ale z podobnego tłumaczenia powstaje pytanie dalsze: dlaczego rzymska nobilitas jej pragnęła? — a na to nie jest już tak łatwo odpowiedzieć. Cele wojny wychodzą niejednokrotnie na jaw równocześnie ze skutkami zwycięstw; otóż, rzucając-spojrzenie naprzód, umacniamy się w przekonaniu, że zwycięstwo nad Filipem nie przyniosło Rzymowi żadnych materjalnych korzyści.
Bynajmniej; przyczyna leży głębiej, leży w samym charakterze owej szlachty (nobilitalis) rzymskiej i w stanowisku, jakie zajęła ona wobec helleńskiego świata.
Oddziaływanie ducha greckiego na Romę zaczęło się bardzo wcześnie, bądź dzięki związkom z kolonjami helleńskiemi na południu (Kumy, Neapolis), bądź dzięki zetknięciu się ze zhellenizowaną Etrurją; zaczęło się w dziedzinie religii. Mówiliśmy już o przeniesieniu wieszczb Sybilińskich z Kum: spisane były w heksametrach greckich, dla zbadania ich zaś wyznaczono specjalne «kolegjum sakralne», którego członkowie, rzecz prosta, musieli umieć po grecku. Na podstawie ksiąg sybilińskich zaprowadzono w Rzymie w pierwszem stuleciu rzeczypospolitej wiele kultów greckich, wśród nich zwłaszcza
