władzę, lecz by ją uznali z ochotą. Tylko najoporniejsze miasta ukarano w ten sposób, że im części terytorjum zabrano; tym, którzy wyrazili żal z powodu buntu, Rzym nadał swoje obywatelstwo, zmieniając je tą drogą w t. zw. municipia. To znaczy, że obywatele danego miasta, np. Tusculum — zachowują własny samorząd, ale nadto korzystają również z praw obywateli rzymskich, biorą udział w wyborze konsulów rzymskich i innych magistratów, jak niemniej w głosowaniu nad nowemi projektami praw, wreszcie służą w legjonach rzymskich, nie zaś w pomocniczych oddziałach sojuszników.
Pamiętne były zwłaszcza w senacie rzymskim rozprawy o losach miasta wolskiego Privernum. W czasie wojny latyńskiej gród ten walczył do upadłego; teraz jego delegaci oczekiwali wyroku w swej sprawie. Senat, jak to łatwo zrozumieć, usposobiony był bardzo nieżyczliwie: były głosy, aby mieszkańców wysiedlić, aby miasto zburzyć i t. d. Konsul przewodniczący, który chciał dać posłom możność przebłagania senatu, zapytał ich przodownika: «A wy jakiego losu żądacie dla siebie?» — «Takiego — dumnie odparł Prywernata — na jaki zasługują ludzie, którzy wszystko poświęcili dla wolności».
Jeszcze bardziej zaszemrali senatorowie; konsul, wciąż jeszcze chcąc ich ułagodzić, zapytał znowu: «A jeżeli zawrzemy z wami pokój, jak wy go dochowywać będziecie?» — «Jeżeli dobry — wiernie i na zawsze; jeżeli zły — to do pierwszej sposobności, gdy go będzie można zerwać»» — <«To jest groźba!» — w podnieceniu wołali niektórzy; ale starsi i lepsi podziwiali szlachetną szczerość wysłannika. — «Kto nadewszystko kocha swobodę — rzekł jeden z nich — ten wart być Rzymianinem».
Privernum uzyskało prawa obywatelstwa rzymskiego — i dotrzymało słowa.
Co się tyczy Kampanji, to Rzym wzmocnił swoje w niej stanowisko, zakładając u podnóża gór Samnic-
