w leges XII tabl. zakaz nocnych zebrań[1]; aczkolwiek można mieć wątpliwości, co do autorytetu tego źródła, jednak spotykamy wiadomości o niebezpiecznych dla państwa tego rodzaju wiecach w godzinach nocnych[2] oraz o tajnych zgromadzeniach;[3] wobec tego wydanie rzeczonego zakazu w leg. XII tabl. wydaje się słusznem postanowieniem prawodawcy i odblask tego widzę w słowach, które Liwjusz wkłada w usta konsula Postumiusa, gdy ten rzuca przed oczy tłumu wizję nocnych zebrań bachantów[4].
Niektórzy badacze sądzą, że związki zyskiwały formę osoby prawnej z chwilą wejścia municipjów do obrotu prawnego[5]. Do tej epoki może się również odnosić zaczątek jednolitej organizacji związków; trudno wszakże przypuścić, aby sformułowanie, j akie podają nam Digesta, powstać mogło już w II w. prz. Chr,.; co innego jednak treść — owo fundamentum in re tej ustawy; ono może sięgać w swej genezie do II w. prz. Chr., a nawet wcześniej.
Tak powstały collegia licita. Nie oznacza to wszakże, aby wszystkie poprzednie lub niestosujące się do wymienionego przepisu związki stanowiły collegia illicita. Pozostawimy na uboczu całą kwestję, związaną ze stosunkiem władzy rzymskiej do związków w ciągu I w. prz. Chr.[6]. Jeśli zatrzymamy się na epoce pierwszej połowy II w. prz. Chr., mamy dane przypuścić, że jedyną zasadą, która obowiązywała członków związku religijnego lub zawodowego było — ne quid ex publica lege corrumpant, oraz ne quis in urbe coetus nocturnos agitaret. Zatem państwo zachowywało się względem związku tak, jak względem obcych kultów; nie mieszało się w te sprawy, o ile kult państwowy, porządek administracyjny, lub bezpieczeństwo państwa nie zostały zagrożone z punktu widzenia magistratury.
Obecnie powracamy do edyktu konsulów z r. 186. Przezorność konsulów, jak na to wskazywałem wyżej, nie dozwoliła, aby zespół bachantów przybrał formę collegium[7], Jeśli dowody przytaczane
- ↑ Por. Nr. 15.
- ↑ idem.
- ↑ idem.
- ↑ Liv. XXXIX, 16 — „Nisi praecavetis, Quirites, iam huic diurnae, legitime ah consule vocatae, par nocturna contio esse poterit. Nunc illi vos sinrguli universos contionantes timent; iam ubi vos dilapsi domos et in rura vestra itis, illi coierint, consultabunt de sua salute simul ac vestra pernicie.”
- ↑ Oprócz wymienionych w Nr. 168 autorów porównaj — I. A. Pokrowski Istorja rimskawo prawa. Petersburg. 1913, str. 312 i n.n.
- ↑ Przejrzysty szkic zagadnienia legalizacji związków podaje Liebenam, l. c. str. 1—17.
- ↑ C. I. L. l. c., „Sacerdos nequis vir eset. Magister neque vir neque mulier quisquam eset; neve pecuniam quisquam eorum comoinem liabuise velet; neve magistratum neve promagistratud neque virum neque mulierem quisquam fecise velet”. Obawy przed zbytnią solidarnością członków poszczególnych związków
