Echa procesu rozległy się donośnie w historjografji rzymskiej[1]; hasło przeciwdziałania napływowi obcych kultów (a do tych należał również kult Dionizosa) i powrotu do obrzędów, które zachowywali w świątobliwej trwodze i zbożności ojcowie i dziadowie (hasło — patrios ritus servanto) — trafiło na wdzięczny grunt dumy rzymskiej, a przeto prześladowania kultu dionizyjskiego, jako wyraz reakcji przeciw nowinkom religijnym, znajdują poklask i stają się wzorem ku zbudowaniu potomnych.
Tak rozbrzmiewa tradycja; czy takiemi były wszakże fakty? Można o tem wątpić; dowód zaś, jakiemi one były, stanowi przedmiot niniejszej pracy.
I. Ogólna charakterystyka. O wypadkach z r. 186, a temi w całokształcie stosunku Rzymian do kultu dionizyjskiego głównie będę się zajmował, ponieważ są one najcharakterystyczniejszym w tej sprawie momentem, o wypadkach tych mamy b. wiele wiadomości; źródłami dla historyka najważniejszemi są: relacja Liwjusza (A. U. C. XXXIX, 8—19) oraz zabytek epigraficzny (C. I. L. I[2] 581), zawierający list
- ↑ Livius, a. U. c. XXXIX, 8-19.
Servius, ad Aenidem, IV, 303.
Valerius Maximus, Fact. et diet. mem. I, 3, 1 —„Bachanalium sacrorum mos novus institutus eum ad perniciosam vesaniam iretur sublatus est.” Ibidem, VI, 3, 7, — Consimili severitate senatus postea usus Sp. Postumio Albino et Q. Marcio Philippo coss. mandavit, ut de his, quae sacris Bacchanalium inceste usae fuerant, inquirerent; a quibus cum multae essent damnatae, in omnes cognatos intra domos animadverterunt lateque patens opprobri deformitas severitate supplicii emendata est...
Cf. Ś-ty Augustyn, De civitate Dei, XVIII, 13 — „Bacchanalia sacra vel potius sacrilegia sunt instituta, de quorum rabiosa turpitudine post tam multos annos sic senatus erubuit ut in Roma urbe esse prohiberet”. (Ś-ty Augustyn w małej mierze odróżnia Liber italicus od Liber-Dionysos i Bacchus).
Cf. Cicero, de legibus, II, 37. — „Ad nostra igitur revertor: quibus profecto diligentissime sanciendum est, ut mulierum famam multorum oculis lux clara custodiat initienturque eo ritu Cereri, quo Romae initiantur. Quo in genere severitatem maiorum senatus vetus auctoritas de Bacchanalibus et consulum exercitu adhibito quaestio animadversioque declarat.”
Vide Bodianskij St. Rimskija Bakchanalji i priesliedowanje ich w VI w. ot osnow. goroda Rima. Uniwersitetskija Izwiestja. Rocznik XXII. Kijów, 1882, str. 59—110.
H. Bernard Le Senatus Consulte des Bacchanales. Thése pour le doctorat presentée et soutenue Paris. 1908.
T. V. Spinelli La decadenza religiosa e la repressione dei Baccanali a Roma. Neapol. 1907. VIII + 152. - ↑ T. Zieliński Rzym i jego religja. Zamość 1920, str. 77—79.
