uterque: może mieć on charakter rozłączny (każde [z osobna] z naszych wojsk może zwycięsko wkroczyć do Italii tj. może to uczynić zarówno wojsko Pompeiusa jak i wojsko Sertoriusa), jednakże w całym tekście listu zbyt wyraźnie brzmi nuta groźby, że Pompeius po odniesionych już dotąd zwycięstwach (a więc z tego tytułu victor exercitus) zdecydowany jest powrócić do Italii[1] (por. omawiane poprzednio ἀπάξει τόν στρατόν, εἰ μἠ πέμποιεν oraz z życiorysu Pompeiusa rozdz. 20 ὡς ἀφιξόμενος εἰς Ίταλίαν, εἰ μἠ πέμποιεν), co zgodnie z poprzednimi wywodami mogłoby nastąpić jedynie na podstawie umowy z wybitnymi oficerami armii sertoriańskiej.[2] Wreszcie — gdyby victor exercitus miał oznaczać wojska rządowe powracające po skończonej kampanii, odwrót do Italii byłby zupełnie oczywisty, tak, że uprzedzanie o nim w formie groźby wydawaćby się mogło conajmniej dziwaczne. Wobec powyższego uterque oznacza najprawdopodobniej zwycięskie wojska, powracające przed ukończeniem kampanii; ponieważ jednak o rewolucyjnym zamachu ze strony Metella nie może być mowy — był to wszak prononsowany filar regime’u sullańskiego[3] — przeto nie ulega wątpliwości, że Pompeius ma na myśli armię swoją oraz sertoriańską. Pozostała część niezachowanej dzisiaj tradycji sallustiańskiej znajduje swe odbicie w pogłosce przytoczonej przez Plutarcha, iż Sertorius może nawet wyprzedzić Pompeiusa w marszu na Italię. W dalszym ciągu swego listu Pompeius grozi senatorom, że będzie musiał privatim mihi consulere; występującą w dalszych słowach listu liczbę mnogą (Hispaniam citeriorem... nos aut Sertorius vastavimus) rozumiem jako plurale maiestaticum, ponieważ w dalszym ciągu mowa osobno o exercitus
- ↑ Ów przedziwny powrót, którym Pompeius grozi senatowi musiał przypominać senatorom a szczególnie Lucullusowi (por. Plutarch, Lucullus 5) sytuację z r. 88, kiedy to rywalizację o osiągnięcie dowództwa na Wschodzie przeciw Mithradatesowi podejmowali Marius i Sulla. Wkroczenie armii do Rzymu, jeśli porównać wypadki ówczesne, łączyłoby się bezwzględnie z obaleniem aktualnego regime’u, tak jak obalony został rząd Mariusa przez marsz legionów sullańskich z pod Noli na Rzym.
- ↑ Mógłby ktoś zapytać dlaczego nie z Sertoriusem. Odpowiedź na to pytanie rezerwujemy sobie dla dalszych wywodów.
- ↑ Carcopino J., Sylla ou la monarchie manquée. Paryż 1931, s. 137 i nn.
