razie materiału, byśmy wyrokować mogli. Jeśli idzie jednak o postać Sertoriusa — człowieka, dla którego nawet przeciwnicy jego w starożytności żywili uznanie i którego nie tylko weterani armii rzymskiej, ale co ważniejsze ludy przez Rzym podbite wielbiły i pragnęły, by objął dowództwo nad nimi, co stwarzało jakgdyby wzór dla epok, w których romanizacja świata stanie się najważniejszym wkładem Rzymian w dzieje kultury europejskiej,— obarczanie go szeregiem zarzutów a nawet obelg zupełnie nie wzbudza zaufania do bezstronności sądzącego.
Dodać można tylko jedno: kontrast między opinią Mommsena i Berve’go może z socjologicznego punktu widzenia być dla badacza współczesności materiałem do wniosku o różnicy pomiędzy nastrojami czasów niedawno minionych i obecnych. W każdym razie słuszność zdaje się odpowiadać odczuciom prawdy i — last but not least — szerokiemu idealizmowi okresu Mommsena, nastrojom epoki ‘tych z r. 48’, jak mówi Berve, których poglądy społeczne tak jaskrawię różnią się od stanowisk a niektórych przedstawicieli nauki współczesnej[1].
- ↑ Przy wykończeniu pracy powyższej okazali mi koleżeńską pomoc moi dwaj uczniowie, p. mgr Iza Bieżuńska oraz p. mgr Mieczysław Kowadło; niniejszym składam im serdeczne podziękowanie.
