Strona:Paweł Spandowski - Przemysł w Księstwie i Prusach Królewskich.pdf/13

Towarzystw Przemysłowych. Towarzystwa te powstały jako towarzystwa oświatowe. Należało do nich całe mieszczaństwo polskie: rzemieślnicy, kupcy, tak samodzielni przedsiębiorcy jak czeladnicy i robotnicy, a zawody liberalne zwykle dostarczały kierowników. Od dość dawna ujawniało się między towarzystwami temi dążenie do centralizacyi. Ale przez długi czas zadowalniano się zjazdami odbywającymi się co lat kilka. Wreszcie roku 1895-go założono „Związek Towarzystw Przemysłowych na Rzeszę Niemiecką” z siedzibą w Poznaniu. Na razie nie dużo towarzystw do niego przystąpiło i potrzeba było długoletnich, mozolnych wysiłków, nim większość towarzystw w związku zjednoczono. Dziś na całe 170 towarzystw przemysłowych istniejących w Rzeszy Niemieckiej prawie 150 z około 10.000 członków należy do związku. Ale na tem też stanął cały rozwój. Prawie jedynem znaczniejszem przedsięwzięciem związku — oprócz wystawy przemysłowej w Poznaniu — było stworzenie własnego czasopisma „Przemysłowca, tygodnika dla rzemiosła, przemysłu i handlu” (od 1903). Wielkiem powodzeniem pismo to szczycić się nie może. Mimo bajecznie nizkiej prenumeraty — rocznie 1,20 mrk. za egzemplarz przy abonamencie obowiązkowym — jeszcze ani połowa członków związkowych z organu swego nie korzysta. Rezultatem tej obojętności jest coroczny deficyt w administracyi. Tenże brak poparcia materyalnego paraliżuje wszelką działalność Związku. Śmiesznie nizka składka roczna — 30 fen. od członka! — nie wpływa nawet regularnie i kompletnie. To też zarząd związkowy mimo najlepszych chęci nic przedsięwziąć nie może i rezultaty lat ostatnich są bardzo mierne.
 Błędem byłoby jednak, chcieć towarzystwom przemysłowym odmawiać wszelkiej zasługi. Owszem wiele zasłużyły się około uświadomienia polskiego stanu średniego pod względem narodowym. Miasta tak Księstwa jak i Prus Królewskich były zawsze