Strona:Paweł Spandowski - Przemysł w Księstwie i Prusach Królewskich.pdf/17

 Ile z tego przemysłu przypada na rzemiosło a ile na przemysł wielki, tego nam statystyka nie podaje. Kwestyę, gdzie się kończy rzemiosło a gdzie rozpoczyna przemysł fabryczny, tak trudno jest rozstrzygnąć, że statystyka rządowa o rozwiązanie jej się wcale nie pokusiła. Pytanie, czy wzrost uprzemysłowienia, ujawniający się w powyższem zestawieniu, przypada na rzemiosło czy też na przemysł wielki, wydawało nam się jednak o tyle ważnem, że sprobowaliśmy je rozwiązać na innej drodze. Za podstawę wzięliśmy półurzędową statystykę izb rzemieślniczych. Mianowicie izba rzemieślnicza w Gdańsku przeprowadziła r. 1906 zapomocą władz komunalnych bardzo dokładne liczenie rzemieślników. Rezultaty były następujące. Naliczono w Prusach Królewskich ogółem 26.500 rzemieślników samodzielnych, a zatrudnionych u tychże czeladników, uczni i robotników 47.500. Rodziny przynależące oszacowano na ca. 90.000 dusz. Razem około 164.000 osób żyjących z rzemiosła, czyli 10% ludności ogólnej. Nie twierdzimy bynajmniej, iżby cyfra ta była zupełnie dokładna, wystarczy nam jednak na porównanie z innemi. Przytoczyliśmy już powyżej, że rok 1843 żyło w Prusach Królewskich z rzemiosła 9½% ludności. W ciągu lat przeszło 60 wzmogło się zatem rzemiosło relatywnie tylko nieznacznie, czyli że cały wzrost uprzemysłowienia zawdzięczamy powstaniu przemysłu wielkiego. W Księstwie rozwój był analogiczny.
 Także porównanie rezultatów liczeń przedsiębiorstw z lat 1882 i 1907 potwierdza nam, iż jak wszędzie tak i w naszych dzielnicach istnieje tendencya wypierania mniejszych przedsiębiorstw przez większe. Widać to szczególnie z tego, że chociaż liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach przemysłowych stale wzrasta — 1882—1897 w Księstwie o 60%, w Prusach Królewskich o 63% (por. Tab. I.) — to liczba przedsiębiorstw naodwrót maleje. W Księstwie zredukowała się w tym okresie liczba ich