Strona:Piotr Kropotkin-Pomoc wzajemna jako czynnik rozwoju.pdf/46

nigdy nie pozwalały mu zbliżyć się do swej kolonji. Natychmiast otaczały go i goniły tak uporczywie, że musiał uciekać.
 Życie towarzyskie u ptaków bynajmniej nie przerywa się z chwilą zakończenia okresu wysiadywania jaj; przybiera tylko wówczas nową postać. Młodzież zbiera się w liczne gromady, zwykle zawierające po kilka gatunków. Ptaki gromadzą się wówczas poprostu dla towarzystwa — w części wprawdzie także dla bezpieczeństwa, głównie jednak dla samej przyjemności przebywania w gromadzie. Tak np. po lasach naszych widzimy towarzystwa, złożone z bargielów (Sitta coesia), z którymi razem przebywają sikory, zięby, króliki, różne dzięcioły i t. d. W Hiszpanji spotyka się jaskółki razem z pustułkami, muchołowkami, a nawet gołębiami. Na dalekim zachodzie Amerykańskim skowronek kudłaty (horned lark) żyje w licznych gromadach łącznie z dwoma czy z trzema odmianami skowronków, z wróblem stepowym (Sawannah sparrow) i z paru gatunkami ogrodniczków i trznadli. Prawdę mówiąc, łatwiej byłoby opisać te gatunki, które żyją oddzielnie, aniżeli tylko wymienić te, które w jesieni tworzą liczne towarzystwa młodzieży — towarzystwa nie dla polowania ani wysiadywania jaj, lecz poprostu dla zażywania radości życia gromadzkiego i przepędzania czasu na zabawach, poświęciwszy zaledwie parę godzin dziennie na wyszukanie pożywienia.
 Przejdźmy wreszcie do tej wielkiej dziedziny życia ptasiego, w której pomoc wzajemna jest czynnikiem szczególnie ważnym i rzucającym się w oczy — a mianowicie do przelotów. Dość powiedzieć, że ptaki, które przez szereg miesięcy żyły w gromadkach nielicznych, rozrzuconych po wielkim obszarze, zbierają się teraz tysiącami; zlatują się dniami całymi na miejsce określone, zanim puszczą się w podróż, i najwidoczniej omawają szczegóły tej podroży. Niektóre gatunki codziennie po południu przedsiębiorą loty przygotowawcze — ćwiczenia do wielkiej podróży. Wszyscy wyczekują spóźniających się towarzyszy; wreszcie odlatują w kierunku wybranym starannie; — ten kierunek — to nagromadzony rezultat doświadczeń spólnych; najsilniejsze lecą na czele stada, luzując się nawzajem w tem trudnem zadaniu. Przez morza przelatują w olbrzymich stadach, złożonych zarówno z ptaków małych, jak wielkich; a gdy wracają na wiosnę, przylatują na stare miejsca