Strona:Pisma Henryka Sienkiewicza (ed. Tyg. Illustr.) vol. 77.djvu/091

wieści. Jeżeli zgodzimy się uważać powieść za broszurę społeczną o artystycznej formie, to przystaniemy i na to, że cenić ją należy: 1) ze stanowiska artystycznego (wartość artystyczna), i 2) ze stanowiska społecznego (wartość społeczna).
 Ale wartości te, a zwłaszcza druga (społeczna) zależą prawie wyłącznie od osobistego autorskiego poglądu, dla którego oceny, nie dość zapewne przeciwstawić swój własny. Na to nie ma chyba innej rady, tylko ażeby krytyk przedstawiał zdrowy rozsądek większości — od którego dozy będzie znów zależna powaga samej krytyki.
 Zatem wartość estetyczna i wartość społeczna powieści, brane na miarę zdrowego rozsądku ogółu — oto pierwotne i główne zasady krytyki powieściowej. Należy tylko rozwinąć szczegóły, które nie będą już niczem nowem. Powieść zadość czyni wymaganiom estetycznym, jeżeli odpowiada warunkom piękna, prawdy i dobra — warunkom społecznym, jeśli ma na celu pożytek społeczeństwa.
 Dobro ze stanowiska estetycznego i pożytek społeczny nie są rzeczą tak dalece jedną, jakby to się na pozór zdawać mogło. Przez dobro rozumiemy te odwieczne, wrodzone i wszystkim dobrze znane wymagania moralne, na mocy których czujemy zadowolenie ze zwycięztwa cnoty a ukarania występku — pożytek zaś ma na