Strona:Pisma Henryka Sienkiewicza (ed. Tyg. Illustr.) vol. 79.djvu/128

—   126   —

stają się już w ostatniej sztuce pozytywnemi, jako republikanizm. Nie sądzę, aby to zdanie było słuszne. Miał Szyller potężną sympatyę dla republikanizmu, ale republikanizm we Fiesku istnieje, jako ideał ściślej określony, dlatego tylko, że wypływa z samego historycznego przedmiotu, a powtóre, że służy poecie jako coś, co jest przeciwne ówczesnemu stanowi rzeczy w Niemczech. Nie republikanizm więc, jako dodatni ideał, jako postulat dla Niemiec, ale tylko, jako negacya rządów książęcych, występuje we Fiesku. Najlepszym dowodem tego jest, że w późniejszej co do czasu sztuce, t. j. w Intrydze i miłości, staje znów na stanowisku negacyi, to jest nie przeciwstawia dworowi książęcemu i ówczesnym stosunkom społecznym, żadnego, ni politycznego, ni socyalnego ideału.
 Rzeczywiście, Intryga i miłość jest tylko posępnem malowidłem tych stosunków, o których wspomnieliśmy wyżej. Rozważana ze stanowiska historycznego, z którego to stanowiska wedle mego zdania powinna być rozważaną, staje się dla nas jasną i zrozumiałą: rozumiemy ów entuzyazm, jaki wywołała w całych Niemczech, a nawet i zagranicą; dziś maluje ona rzeczywistość przebrzmiałą, stojącą już na sądzie historyi, ale wówczas przedstawiała jaskrawo równie jaskrawą rzeczywistość obecną, a była zarazem namiętnym przeciw niej protestem. Poeta roztacza w sztuce przed oczy-