OBJAŚNIENIE.
Za panowania Zygmunta III. już, Kozacy zaporożcy, uciśnienie byli przez gwałty panów polskich i nietoleranciją. Pod Władysławem IV. na przełożenia Porty rozbrojono ich zupełnie; chociaż wedle prawa odwetu bardzo sprawiedliwie łupieżyli Turków, za łupieztwa Tatarów. Takowa niewdzięczność Polaków za wielokrotne usługi i ofiary naturalnie musiała ich ku nim zniechęcić. Jakkoliwiek atoli uciśnieni, długo tłumili nienawiść; majętniejsi nawet aby pokryć polityczną swoję nicość, poczęli wysyłać synów na dwór królewski. Między wielu takiemi znajdował się Mazepa za pazia przy królu Janie Kazimierzu. W tamtoczesnym rękopiśmie niejakiego Paska zdarzyło mi się czytać niektóre o nim szczegóły. Młody i piękny, namiętny i śmiały, acz bogaty i żyjący na polerownym dworze zachował wiernie Mazepa dziki nieco charakter, i zwyczaje swego narodu. Kochał Polki, i nie lubił Polaków, spiewał przy torbanie i tęsknił za wojną. Jakoż za zbliżeniem się Bohdana Chmielnickiego pod Zamość, natychmiast ze swemi umknął do rokoszanów: do tego to właśnie czasu i czynu ściąga się duma następna.
