nie mogąc znaleźć właściwego odpowiednika. Clemencin mówi o niemożliwości dokładnego oddania w innym języku. Nawet włoskie „ingenioso”, t. j. obdarzony umysłem bystrym, czy chytrym, nie jest dokładne. Słowo odnosi się raczej do określenia romansu, opowiadającego o fantastycznych przygodach rycerza z Manczy, któremu księgi rycerskie pomieszały rozum. Możnaby zatem „ingenioso” przełożyć jako fantastyczny, gdyby fantastyczny nie oznaczał także urojony, zmyślony czy imaginowany. Wybrałem przymiotnik „przedziwny”, nie mogąc znaleść bliższego odpowiednika.
2 Aluzja do więzienia w Sevilli, do którego dostał się Cervantes za rzekome nadużycia przy zbieraniu podatków.
1 „Debajo de mi manto el rey mato“ (pod moim płaszczem zabijam króla). Gra słów między „manto“ i „mato“ niemożliwa do oddania w przekładzie.
2 „Oficiales“. Dwaj włoscy tłumacze, Franciosini i Gamba, piszą „bottegai“ (kramarze) Viardot: „gens du metier“. Jednakże nie o profesjonistów o „gente de oficio“ tutaj chodzi, choć słowo „oficial“ ma zwykle to znaczenie. Z sensem tym nie zgadzałoby się następne zdanie: „de aquellas que tienen más nombre en nuestra Espana“. Sądzę, że należy brać tutaj pod uwagę formę przymiotnikową, t. z. „oficioso“.
3 „Preste Juan de las Indias o el emparador de Trapisonda“. Pierwszy jest postacią legendarną i przysłowiową, Cervantes wspomina go także w „El celoso estremeno“ i w „La ilustre fregona“. W jednym z najwcześniejszych pomników literatury włoskiej w „Le cento novelle antiche“ zawiera się opowieść: „Della ricca ambasceria la quale fecit lo preste Giovanni al nobile imperadore Federigo“. Marco Polo wzmiankuje o nim w swem dziele: „Milione”. Nazywano w ten sposób wielkiego lamę tybetańskiego, a później w wieku XV negusa abissyńskiego. Lama (od słowa indyjskiego „Szaman“) oznacza księdza. „Sifan Lama“ narody zachodnie przełożyły na prete Sifan, z czego poszło później retep, Jean, Preto Zuan, Preste Juan lub Giovanni. Trebizonda — miasto położone na południowym brzegu Czarnego Morza, stanowiło jedno z czterech państw, na jakie rozpadło się cesarstwo greckie w 1220 roku. Wzmiankowane jest wielokrotnie w księgach rycerskich, które Don Kichot czytywał.
Ezop w bajce o „Psie i wilku (III, 14).
4 Owidjusz: Tristia. I. 6. Cervantes błędnie uważa ten dystych za jeden z „Disticha Catonis“, które cieszyły się taką popularnością w Wiekach Średnich.
