kobietom z jego okolic, a czyni to dlatego, aby lepiej podkreślić różnicę między wspaniałością, królewską,, a nicością pospólstwa. Sanczo ma na myśli nie tylko swoją żonę, lecz każdą kobietę z ludu.
1 W epoce, w której żył Don Kichot, wiatraki były nowością, poczytywaną za rzecz cudowną. Richard Fort w swem „Handbook for travallers in Spain“, mówi, że w Manczy zaczęto je stawiać w 1575 roku. Jerónimo Cordano w książce „De rerum varietate“ wyznaje szczerze: „Nie chcę taić, że jest to rzecz tak cudowna, iż gdybym jej na własne oczy nie ujrzał, nigdybym w nią nie wierzył“.
Cóż dziwnego zatem, że Alonso Quijano wziął wiatraki za olbrzymy. Don Miguel de Unamuno, żarliwy wyznawca donkichotyzmu narodowego, jeden z najświetniejszych komentatorów Cervantesa, w książce swojej „La Vida de Don Quijote y Sanczo“, mówi, że „młyny to to samo, co dzisiaj lokomotywy, maszyny, dynamo. Tylko strach sprawia, że widzimy młyny i lokomotywy, miast olbrzymów, siejących zło. Młyny te mielą ziarno, a ludzie dzięki swej ślepocie jedzą z tej mąki chleb. Tylko strach, sanczopansowska trwoga, każe nam padać na kolana przed tymi olbrzymami chemji i mechaniki, błagając ich o miłosierdzie. Rodzaj ludzki odda wreszcie swego, pełnego nudy, ducha na progu kolosalnej fabryki, produkującej eliksir długiego życia. Tymczasem Don Kichot będzie żył dalej, ponieważ szukał zbawienia w sobie samym i ośmielił rzucić się na wiatraki.
2 Fakt ten miał jakoby miejsce podczas oblężenia Jerez (1250) za czasów króla Don Ferdynanda III, zwanego Świętym. Lorenzo de Sepulveda ze zdarzenia tego wziął osnowę do swego „romance“ („Jerez aquesa nombrada — cercada era de cristianos“). Lope de Vega wspomina o czynie tym w „Laurel de Apolo“ (silva III).
3 Gburowaty i ciemny Biskajczyk, mówiący łamanym językiem kastylijskim, padał często pastwą drwin hiszpańskich pisarzy. W intermezzo „El Vizcaino findigo“ Cervantes wprowadza na scenę Biskajczyka Quinones, którego ośmieszają donja Brigida i donja Krystyna.
4 „Menar el gato al aqua“ — sens niejasny, nie mający odpowiednika w polskim przysłowiu czy powiedzeniu. Zdaje się, że ma to oznaczać: brać górę nad kimś.
5 „Ahora lo veredes, dijo Agrajes“ — powiedzenie przysłowiowe, które w dosłownym przekładzie znaczy: „Zaraz to zobaczysz, rzekł X“. Wyrażenie to pochodzi z romansów ry-
