2 Modę tę wprowadził książę de Lerrna, aby ukryć spuchliznę na nogach.
3 Pojęcie o tej brudnej, ciemnej, znajdującej się na parterze izbie, gdzie jadała czeladź, dają nam realistyczne sceny komedji „La Tinellaria“ de Torres Naharro i komedji Aretina „La Cortigiana“.
1 „Retablo“ — oznacza obraz, na którym są wymalowane lub wyrzeźbione figury i sceny, przedstawiające fazę jakiejś historii lub zdarzenia. Wspaniałe są zwłaszcza figury na katedrze w Oviedo i w Burgos. „Retablos“ zwano także teatry marjonetek, tak popularne w Hiszpanii.
2 Opuszczam ustęp, polegający na grze słów między „paktem“ (pacté) a „patio“ (dziedziniec), niemożliwej do oddania w przekładzie. „Osobny pakt z djabłem“ — mówi Don Kichot. Sanczo, nie zrozumiawszy, odpowiada: „Jeżeli ten podwórzec jest przestronny i do djabła należy, ani chybi brudny być musi. Jakąż jednak korzyść mieć może mistrz Pieter z takich dziedzińców“.
1 W Hiszpanii bardzo popularne były przygody don Gaiferosa, wspomnienie którego do dziś dnia przetrwało w Asturji. Menendez Pidal dowodzi, że don Gaiferos jest to Walter z Hiszpanji czy Akwitanji, bohater z czasów Atylli. Mnich Ekkehards opisał go w swym poemacie („L‘Epopee castillane a travers la litterature espagnole, H. Merimee“).
2 Jest to lament króla Rodryga po klęsce, zadanej mu przez króla Maurów, Tarika pod Guadalete. Bitwę tę opiewa „romance“ „Jak zginęła Hiszpanja“ („Como se perdić a Espana“). Wiktor Hugo naśladuje to „romance“ w dwunastej stancy „La Bataille perdue“:
„Hier j‘avais des châteaux; j‘avais de belles villes,
Des Greques par milliers à vendre aux juifs serviles;
J‘avais de grands harems, et des grands arsenaux,
Aujourd‘hui depuillé, vaincu, proscrit, funeste.
Je fuis... De mon empire, helas! rien ne me reste.
Allah! j‘ai ne plus meme une tour à crénaux“...
1 Sayego — miasteczko w pobliżu Salamanki, słynące ze złej sławy swoich mieszkańców.
2 Cava — imię, nadane Florindzie przez Arabów. Florinda była córką hrabiego Juljana.
3 „Woda aniołów“ (Acqua de los angeles) miała zapach najbardziej odurzających kwiatów.
