Jestestwo, które w głębi treści swojej jest światłem i życiem wszystkiego, które jest świadome świata — oto Brahman[1]. Czuć wszystko, być świadomym wszystkiego — oto duch jego. Jesteśmy pogrążeni duszą i ciałem w świadomości jego. Mocą jego to świadomości słońce przyciąga ziemię, mocą jego świadomości fale świetlne przenoszą się z planety na planetę.
I nie tylko w przestrzeni — to światło i życie, to wszechczujące jestestwo jest w duszach naszych[2]. Jest ono wszechświadome w przestrzeni, czyli w świecie zewnętrznej rozciągłości; i wszechświadome jest w duszy, czyli w świecie wewnętrznego skupienia.
Tym sposobem, ażeby zbudzić w sobie świadomość świata, trzeba nam zjednoczyć uczucie nasze z tem wszechprzenikliwem, nieskończonem uczuciem. W istocie, jedynie prawdziwy postęp ludzkości jednoznaczny jest z tem rozszerzeniem zakresu uczucia. Cała nasza poezja, filozofja, nauka, sztuka i religja służą ku temu, ażeby rozciągnąć zasięg naszej świadomości na wyższe i szersze dziedziny. Człowiek nie nabywa nowych praw przez zajęcie większej
- ↑ yaś cāyam asminn ākāśē tējōmayō ’mṛtarnayaḥ puruṣaḥ sarvānubhūḥ; i
- ↑ yaś cāyam asminn ākāśē tējōmayō ’mṛtarnayaḥ puruṣaḥ sarvānubhūḥ. — Te dwa cytaty wzięte są z Bṛhadār. - up. 2, 5, 10 i 2, 5, 14, ale oba razy bez ostatniego wyrazu sarvānubhūḥ, który znajduje się dopiero w 2, 5, 19, jako określenie wyrazu ātmā, nie puruṣaḥ. Oba cytaty wyrwane są z rozdziału, w którym stwierdza się zależność między „istotami, jestestwami“ (bhūtāni) a zjawiskami i siłami przyrody martwej, ponieważ w obojgu występuje pod rozmaitemi postaciami ten sam puruṣa czyli ātman. Podam przekład obu całych zdań, z których autor wziął cytaty, uzupełniając kursywą miejsca przezeń opuszczone, a nie tłumacząc wyrazu sarvānubhūḥ. „Ta przestrzeń jest wszystkich istot miodem (= pożywieniem), tej przestrzeni są wszystkie istoty miodem, a który oto w tej przestrzeni jest z-mocy-utworzony z-nieśmiertelności-utwo-rzony puruṣa, i który oto w odniesieniu-do-jaźni (jako) przestrzeń-w-sercu jest z-mocy-utworzony z-nieśmiertelności-utworzony puruṣa, ten ci jest ten ātman, ta nieśmiertelność, to brahman, to wszystko“ (Bṛhadār. — up. 2, 5, 10). A zatem: wzajemna zależność przestrzeni w świecie i przestrzeni w sercu, wynikająca stąd, że w obu przejawia się ten sam puruṣa = ātman = brahman = wszystko. Drugie zdanie (2, 5, 14) zbudowane jest identycznie, trzeba tylko w przekładzie zamiast przestrzeni podstawić jaźń. W 19 zdaniu tegoż rozdziału ātman nazwany jest sarvānubhūḥ, t.zn. „wszechprzenikliwy, wszechobecny i t. p.“
