Strona:Rabindranath Tagore - Nacjonalizm.djvu/13

nasz rząd był holenderski, francuski lub portugalski, byłby w za­sadzie taki sam jak rząd obecny. Możliwe tylko to jedno, że w poszczególnych wypadkach organizacja nie byłaby tak nieubłaganie doskonała, a na kołach tej maszyny pozostałyby jeszcze drobne ślady ludzkości, u których znalazłoby oddźwięk nasze boleśnie kołaczące serce.
 Zanim nami zawładnął nacjonalizm, pozostawaliśmy również pod rozmaitemi obcemi rządami, a te, jak wszystkie rządy wogóle, miały w sobie coś z maszyny. Lecz różnica między tamtemi rządami a rządem nacjonalistycznym jest taka, jak między tkaniną ręczną a fabryczną. Z wyrobów kołowrotka bije do nas czar żywej, czującej ręki ludzkiej, a spokojne mruczenie kołowrotka zlewa się w jednię z muzyką życia. Maszyna tkacka jest jakby zmartwiała, nieubłaganie dokładna i jednostajna w swoich wytworach.
 Musimy przyznać, że i za dawnych czasów rządów osobi­stych zdarzały się wypadki przemocy, niesprawiedliwości i wymu­szenia. Pociągały za sobą cierpienia i niepokój. Jesteśmy wdzięczni, że zwolniono nas od nich. Ochrona prawna jest dla nas nie tylko darem, lecz również cenną nauką. Uczy nas, jakiego potrzeba samoopanowania, ażeby kultura i postęp mogły się trwale rozwijać. Dzięki niej dowiedzieliśmy się, że istnieje ogólna norma sprawiedliwości, do której wszyscy ludzie mają równe prawo, bez względu na stan lub barwę.
 Temu panowaniu prawa pod obcemi rządami zawdzięczają porządek Indje, kraj rozległy w przestrzenie, zamieszkałe przez różne szczepy o różnych zwyczajach. Ono to pozwoliło tym ludom zetknąć się z sobą i zjednoczyć do wyższych celów.
 Nie nacjonalizm Zachodu, lecz duch Zachodu wzniecił tęsknotę za braterstwem u różnych szczepów Indji. Gdziekolwiek tylko jakiś lud Azji przejął się wyższą mądrością Zachodu, stało się to wbrew woli zachodniego nacjonalizmu. Tylko dlatego mogła Japonja przyswoić sobie w wysokiej mierze dary zacho­dniej kultury, ponieważ miała dość siły, by oprzeć się potędze zachodniego nacjonalizmu. A Chinom, zatrutym przez ten sam nacjonalizm u samego źródła swego moralnego i fizycznego życia, może jeszcze się uda podchwycić nauki Zachodu, jeżeli nacjonalizm nie stanie temu w drodze. Dopiero niedawno zdarzyło się, że Persja, zbudzona wołaniem Zachodu, powstała