zdawała się dyskwalifikować pomysły mesjaniczne. Nieobliczalna to szkoda, że cała twórczość naszych największych była zwana romantyzmem.
Dziś jednak czas już najwyższy zastanowić się nad istotą mesjanizmu, przekonać się wreszcie
Sprawa się toczy i serca druzgocą,
I włos siwieje na słuchaczy głowach,
I żywot oto ulatuje w słowach“.
Szereg prób, podjętych ku zbadaniu mesjanizmu, rzucił już nań sporo światła, zamało jeszcze jednak, by rozproszyć mroki, otaczające go dotąd w oczach inteligentnego ogółu, którego życie mogłoby wiele zyskać na intensywności, gdyby rzeczywiste intencje mesjanizmu przestały mu być obce.
Niniejszy szkic jest jedną z takich prób, podjętych w tym celu. Autor nie przypuszcza bynajmniej, by szkic ten mógł usunąć definitywnie nieporozumienia, spiętrzone dokoła mesjanizmu, sądzi jednak, że odróżnienie mesjanizmu od romantyzmu przez analizę (pobieżną zresztą i nie wyczerpującą) jednego i drugiego — winno ułatwić w pewnej mierze pracę nad wyjaśnieniem istoty i znaczenia mesjanizmu.
∗ ∗
∗ |
Temu może głównie zawdzięczamy, iż nawa ducha polskiego nie rozbiła się o rafy podwodne, — że ster jej chwyciła w chwili decydującej krzepka dłoń Mickiewicza, człowieka, którego cechą główną jest wielka życiowość, koncentryczność, fenomenalna wprost skłonność do bycia w każdej chwili sobą i całym sobą. Ta okoliczność sprawia, że dla nas dziś nieskończenie większą wagę przedstawia żywot Mickiewicza, niż jego twórczość literacka; gdy zwykle przy poznawaniu pisarza życiorys jego staje się komentarzem pism, u Mickiewicza odwrotnie, — dzieła poetyckie wydają się zaledwo drobnym przyczynkiem do zrozumienia całokształtu jego twórczości duchowej.
Mickiewicz — to nie poeta, lecz — człowiek. Jego trzeźwość, żywotność, przytem gorące uczucie, brak zupełny sentymentalizmu i rozczulania się nad sobą, natomiast wielka skala współczucia dla wszelkiego cierpienia prawdziwego, pogarda dla efektu, jasny i logiczny umysł, niepospolita inteligencja, daleka od doktrynerstwa, zdolność przyznawania się do błędu, przy łatwości przejęcia się
