Strona:Romantyzm a mesjanizm.djvu/38

się staje. To miał zapewne na względzie Platon, gdy rozróżniał „doxa“ i „episteme“, co Słowacki określa jako „opinja“ i „wiara widząca“. Moment subjektywny, twórczy niewątpliwie istnieje bowiem w każdem poznaniu; wydaje się jak gdyby każdy z nas spoglądał na prawdę ze stanowiska sobie tylko właściwego, acz prawda jest jedna. „Prawda się bowiem razem dochodzi i czeka“, bo prawda nie jest myślą tylko, czemś przyjmowanem biernie; „gdyby prawda była tylko myślą, jużbyśmy dawno stanęli na wysokości cywilizacji babylońskiej; prawda jest myślą, więcej całożywotem wiecznym i czasowym człowieka myśl tę wyrażającego. Niedość się prawdy dorobić, trzeba ją jeszcze obrobić, i obronić, i piersiami zastawiać i pieczęć jej położyć na piersiach. Bo jak się o to nie dba, to potem członek narodu nie dba o wioskę swoją i Żyd mu ją bierze, a chłop nie dba o czas swój, życie, pracę, grunt i kości — i jest z tego niewola“ (Norwid).
 To uświadomienie ścisłego związku, zachodzącego pomiędzy teorją życia a jego praktyką, jest cechą istotną mesjanizmu. Stan obecny polityczny Polski uzależniali mesjaniści od upadku ducha chrześcijańskiego przy końcu państwa polskiego, a zmiany w czasach obecnych oczekiwali od przebudowy i odrodzenia poszczególnych dusz polskich.
 Mesjanizm więc jako metoda ustosunkowania się do życia, jest przezwyciężeniem romantycznego idealizmu i parallelizmu, jest czynną kulturą woli, obowiązku narodowego i chrześcijańskiego w harmonijnym zespole. Mesjanizm czyni z naturalnych dążności narodu naszego siłę dynamiczną, zdolną zaspokoić tęsknoty uniwersalne, religijne, właściwe każdemu człowiekowi, otwierając oczy nasze na tę sprawę, że pracując dla ojczyzny, pracujemy jednocześnie dla ludzkości: dla sprawy Bożej na ziemi. Mesjanizm wyzyskuje romantyczne dążenia do wszechstronności i pełni życia, poddając je wysokiemu nakazowi społecznego obowiązku, bynajmniej ich jednak nie tłumiąc.
 Jest więc mesjanizm istotnem przezwyciężeniem romantyzmu, gdyż łączy organicznie romantyczny kult jednostki z nakazem obowiązku społecznego. Mesjanizm otwiera oczy nasze na fakt, że kłamstwem jest nasza samodzielność i samorodność, że rośniemy i rozwijamy się na tle życia narodowego, które zasadniczo z góry przesądza o kierunku życia jednostki; jednocześnie jednak podnosi mesjanizm konieczność hodowania w jednostce wielkości, czystości i mocy, motywując tego potrzebę nie wyłącznie względami natury