Strona:Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Historyczno-Filozoficznego Akademii Umiejętności - 1887 - Tom 19.djvu/058

i to, że oprawca posiadał władzę także nad chłopami; wdzierał się więc w zakres sądownictwa patrymonialnego, a nadto uwięziwszy chłopa, co gorsza, spowodowawszy skazanie go na śmierć, znaczną tem samem szkodę wyrządzał panu wsi, z któréj chłop pochodził. Dodając wreszcie i tę okoliczność, że o ile sądzić możemy, oprawcy pobierali od chłopów jakieś stałe opłaty „exactiones”, tudzież mieli prawo domagać się utrzymania podczas wizytacyi, dalej przypuściwszy, że i częstokroć władzy swej nadużywali, pojmiemy łatwo, że wszystko to wystarczyć musiało, ażeby szlachta zniesienie urzędu oprawców włożyła między swe najgorętsze desiderata. Jak widzieliśmy, pierwsze usiłowanie zniesienia w r. 1386 należytego celu nie osiągnęło, gdyż król przywilejem z r. 1388 stworzył sobie możność ponownego zaprowadzenia urzędu oprawców; widział bowiem dobre strony téj instytucyi, widział w utrzymaniu oprawców rękojmię utrzymania porządku w państwie. Na mocy téż przywileju z r. 1388, który zresztą zabrania już justycyjaryjuszom pobierać opłatę od chłopów, istnieli oni daléj, zajmując jednak podrzędniejsze stanowisko funkcyjonaryjuszów grodu. Lecz i to nie zadowoliło szlachty, władza oprawców jeszcze im się za wielką wydawała. Czekali więc znowu na jakąkolwiek stosowną chwilę, ażeby ponownie wymódz na królu zniesienie nienawistnego urzędu. Chwila taka nadarzyła się rzeczywiście, gdy zgrzybiały Władysław Jagiełło chciał synom swoim zapewnić następstwo tronu w Polsce, okupując względy szlachty ponownemi przywilejami. Jak wiadomo, wydany wtedy został sławny przywilej Jedlneński z r. 1431—1433, już raz na sejmie w Brześciu w r. 1425 szablami szlachty rozsiekany, a między postanowieniami tego przywileju czytamy także postanowienie czyniące zadość życzeniom szlachty, znoszące zupełnie urząd oprawców w słowach: „Item spondemus, quod in nulla terra totius regni Polonie iustitiarium constituere volumus vel quomodolibet surrogare”. Zdawałoby się więc w obec tego, że od r. 1433 urząd ten zupełnie upadnie i więcéj na widowni występywać nie będzie. Lecz