czych, tak przy towarzystwach przemysłowych, powstają kasy oszczędności i pożyczki, z których w ciągu dalszego rozwoju powstają nasze spółki pożyczkowe i banki ludowe. Tak powstała najstarsza nasza spółka poznańska, wyłaniając się z towarzystwa przemysłowego, względnie z jej kasy; tak rozwinęły się niemal wszystkie spółki kredytowe, założone przed pracą reorganizacyjną Ks. Patrona Szamarzewskiego w roku 1873. Znamię chrztu, jaki otrzymały te spółki, uwydatnia się w pierwotnej ich formie, z której widoczna, że brały one swój początek, czy to z towarzystw rolniczych, czy to z towarzystw przemysłowych, jako kasy pożyczki i oszczędności. Chociaż wielka część towarzystw, z braku podstaw prawnych, upadała zaraz w pierwszym okresie swego powstania, wszakże istniały niemniej takie, co przedzierzgnąwszy się w instytucję spółkową, opartą na prawie spółkowem, rozwinęły się pomyślnie już jako właściwe spółki kredytowe.
Na podstawie coraz liczniej organizujących się towarzystw rolniczych i przemysłowych, jako też kółek rolniczych i spółek ludowych, związanych ze sobą organicznie, lub też bez żadnej łączności organicznej, powstały po roku 1861 pierwsze centralne stowarzyszenia, jako to w pierwszym rzędzie:
