Od kogo się korzyści już nie spodziewamy, o tego nie dbamy.
Czaić się.
Czai się jak czajka. — Lom. 8.
Czajczyna.
Kto nie jadł czajczyny, ten nie jadł zwierzyny (nie zna smaku zwierzyny).
Czajczyna = mięso czajki.
Czajka.
Jak czajka uciecze, chłop zboża nie siecze: mędel w polu stoi, kukawka już nie kuka. — Chocisz. I. 635.
Jak czajka uciecze, chłop już zboża nie siecze. Żup. 58.
Czapka.
1 Czapka na bakier, a łydki gołe.
Nosi czapkę na bakier choć w kieszeni ani grosza nie ma. Lom. 24.
2 Czapka na głowie, a czapki szuka.
O roztargnionym, nieprzytomnym.
3 Czapka, papka i kapka, na ludzi łapka.
4 Czapka za biret. — Ryś. cnt. 1; Knap. 117; Gem. II 181; Czel. 86.
Czapka za kapelusz. Trotz, p. w. Czapka.
T. j. wet za wet, równiśmy sobie.
5 Czapką, chlebem i solą ludzie sobie ludzi niewolą. — Ryś. cnt. 1; Wójc. Przyp. 3; Now. 13.
Czapką, chlebem i solą ludzie ludzi niewolą. Grab. Star. I. 391; Czel. 86; Mas. 386; Kolb. VIII. 251. Czapką, papką, chlebem i solą ludzi sobie niewolą. Wójc. Obr. II. 245. Czapką, papką, szkapką, solą, wolą i rolą ludzie ludzi niewolą. Czel. 86. Czapką i papką ujmują przyjaciela. Linde, p. w. Czapka. Czapką i papką ujmują się ludzie (ludzi jednają). § Ludzie sobie dzbanem, chartem, jastrząbem i inemi upominki przyjaźń jednają. Rej. Zw. Pospolicie mówią: chlebem a czapką u nas w Polszcze wiele kupić można. Lis. T. Buntownik chlebem, czapką i solą wziął pospólstwo głupie. Pot. Arg. Polacy mówią, że chlebem i solą przyjaźń łowią i ludzi niewolą. Jabł. Ez. Czapką, papką dokażesz więcej, niżli siłą. Piotr. Sat.
6 Czy przyćwiekował ci kto czapkę. — Linde, p. w. Czapka.
Czemu czapki nie uchylasz?
7 Jakby w czapce bobrowej chodził. — Linde, p. w. Czapka.
T. j. ma się za mądrego. Jezuici nosili dawniej kołpaki bobrowe.
8 Każda głowa ma swoją czapkę.
9 Kiedyś do czapki stworzony, nie żądaj korony.
Kto jest z natury do czapki stworzony, Niechaj swą głową nie sięga korony. Pot. Arg.
10 Lepiej wziąć po czapce, niż po łbie. — Linde, p. w. Czapka.
11 Ma pod czápką. — Cinć. 31.
Ma w głowie, pijany.
12 Ma wróble pod czápką. — Cinć. W. 309.
Nikomu się nie kłania, przed nikim czapki nie zdejmuje.
13 Na czapkę patrzała, a chłopa wybrała.
Chciała pana za męża, a wybrała chłopa; miała wielkie pretensje.
14 Nie bedziemy sukać do przeprosenia cyrwonej capki. — Feder. II. 351.
15 Nie kupili mi tatuś copki, niech mi łeb marznie (niechaj usy puchną).
Przysłowie malujące niezaradność ludu wiejskiego.
16 Znać że drogo pszenicę przedał, bo czapkę brożcem na się wdział. — Ryś. appen.
...., brożcem na łeb wdział. Wójc Przyp. 34.
Bo szyku zadaje, bo ma fantazję, widać dobrze mu się powodzi. Brożcem = na bakier.
Czapla.
I czapla czasem jastrzębia zwycięży.
Nie trzeba ważyć lekko mdłych nieprzyjacieli, Bo i mdła czapla czasem jastrząba ubijé. Stryj. Kron.
Czaplic.
Obaczym, co na to Czaplic.
Lipiński (w rękopisie), podając powyższe przysłowie, przytacza również wyjątek z rękop. Naruszewicza z r. 1780, w którym tenże pisze o Czaplicu: „Znajomy jego charakter nieskażony, rzetelny, przy wiadomości praw i zręczności władania umysłów, był powodem, że go obywatele do ustawicznych ugód i kompromisów zażywali, skąd owo przysłowie: obaczym co na to Czaplic.” Znany w dziejach Celestyn ze Szpanowa Czaplic ur. 1723 zm. r. 1804.
Czarne.
1 Czárne czárne — biáłe biáłe. — Cinć. 9.
2 Czarne na białym. — Linde, p. w. Biały.
Dowód na piśmie.
3 Czarne w białe obraca. — Mącz.
T. j. złe w dobre; przeinacza wszystko.
4 Umie czarne za białe udawać, a białe zaś za czarne. — Otwin. Met.
Odm. Umie on z czarnego białe zrobić, jak orzech zgryść.
Czarno.
A czarno? czarno; a biało? biało.
Dawna to przypowieść: a czarno.... Elekc.
I tak i owak, wszystkiemu potakuje.
Czarny.
1 Czarny jak atrament.
2 Czarny jak cygan. — Dykc. I. 62; Wójc. Prz. I. 139; Czel. 473.
Czarny jak cyganka. Wójc. Prz. I. 139.
3 Czarny jak djabeł.
4 Czarny, jak djable sumienie.
5 Czarny jak gałka.
Gałka = tak lud nazywał dawniej ptaki, obecnie kawkami zwane. Ob. u Wójcickiego (Zar. Dom. II. 187.)
