63 Pan czasowi, kto mądrze nim szafuje. — Fred. I. 394; Mon. Ench. 212; Mon. Gr. 412.
64 Po czasie każdy gotów.
65 Próżną beczkę obraca, kto czas marnuje. — Now. 81.
66 Przyjdą takie czasy, że zamiast słomek będziemy jeść bekasy.
67 Przyjdzie czas, przyjdzie rada. — Lom. 28.
68 Tempus tempi, czas się skępi.
69 Szkoda czasu i atłasu. — Wójc. Prz. I. 13 i III. 70; Wurzb. 77; Schn. I. 388.
Szkoda czasu i atłasu, byś się wdzierał do Parnasu. Wójc. Prz. III. 70.
Słowa powyższe, które poszły w przysłowie, wyrzec miał król Stanisław August Poniatowski, gdy mu po jego koronacji jakiś lichy poeta przesłał powinszowanie wierszem na atłasie pisane. Król wiersze wdzięcznie przyjął, ale i sąd sprawiedliwy o nich wydał. Dziś przysłowie to stosujemy do tych, którzy tracą bezkorzystnie czas na mrzonki nie do urzeczywistnienia, którzy wiele mówią o rzeczy małej wagi i t. p. Por. Wójc. Prz. III. 70.
70 To wszétko le do czasé. — Cen. Kasz. 19.
71 Ulży się za czasem ciężar. — Knap. 1201; Czel. 195.
T. j. czas wszystkie cierpienia, nieszczęścia złagodzi, uleczy.
72 Wszystkiego kupisz za pieniądze, oprócz czasu. — Linde, p. w. Czas.
73 Wszystko ma swój czas. — Kulig. Król; Flor. 124.
Wszemu czas ma być upatrowan: kiedy orać, więc orać; kiedy plęsać, więc plęsać; kiedy się bić, więc się bić. Rej. Zw. Ma swój czas wszytko. Miask. Herk.
74 Wszystko zrobi, kto wedle czasu robi. — Fred. I. 396.
75 Za czasem wszystko się mieni. — Knap. 122; Gem. I. 158; Flor. 175; Żegl. I. 175; Mon. Ench. 225; Trotz, p. w. Czas; Mon. Gr. 428.
Mieni się za czasem wszytko. Gem. I. 77. § Wszytko się z czasy mieni. Rej. Zw; Biel. Z czasem wszytko się mieni. J. Kochan. Koch. Z czasem się wszytko mieni. Popr. O. Wszytko się z czasem mieni: Łazarz w izbie, bogacz w sieni. Kochow. Niepr.
76 Za czasem wszystko się starzeje. — Żegl. I. 175.
77 Za czasem wszystko ustaje. — Żegl. I. 175.
78 Zleci czas, jak biczem trzas(ł).
79 Złe czasy: jeść się chce, a robić niechce. — Glog. 66.
80 Zyskanie na czasie jest zyskaniem na rzeczy.
81 Żałować czasu, pragnąć wczasu — mądrego rzeczy. — Gospod. 19; Wójc. Przyp. 36.
Czatować.
1 Czatuje, jak djabeł na dobrą duszę. — Linde, p. w. Djabeł; Wójc. Prz. I. 168; Czel. 555.
2 Czatuje, jak kot na mysz (na szczury, na przepiórkę).
3 Czatuje, jak wilk na owcę.
Czcić.
Sam się czci, kto drugiego czci. — Knap. 1027; Now. 87.
Czech. Czeski.
1 Co czech, to hetman; co polak, to pan.
2 Co czech, to muzykant; co włoch, to doktór; co niemiec, to kupiec; co polak, to szlachcic.
3 Co za czech słowo trzymać? — Ryś cnt. 2.
Stryjkowski (Kronika, ze zbioru Bohomolca, 1766, str. 103) a za nim Linde (p. w. Czech i Czeski) powstanie przysłowia tego przypisują rzetelności i uczciwości czechów. Darowski (w Kron. wiad. kraj. i zagr. 1857, N. 45) objaśnienie to za błędne uważa i pisze: „W dawnej Polsce krążyła w obiegu moneta, pospolicie czechami zwana; były to drobne zdawkowe pieniążki, do których małej wartości stosują się dwa przysłowia, zapisane u Rysińskiego, jedno z nich: co za czech słowo trzymać? drugie: umknij czechu, silaż stawił mówiło się, jeśli kto odważywszy się na niewiele i od tego chciał odstąpić.”
Wywód ten oryginalny, zarazem jednak, jako zawierający trafne objaśnienie użycia drugiego z powyższych przysłów, zamieściłem; upada on wszakże stanowczo wobec powagi autorów starodawnych, z których wyjątki niżej przytoczone przemawiają niezbicie za tym, że czechów w Polsce za wysoce dbających o swoją cześć i honor miano.
Rej (w Zwierciedle, str. 241) pisze: „Pirwej, gdy co zacnego i w Polszcze zmawiano, Tedy to czeskim słowem zdzierżeć obiecano;” dalej znowu nadmienia: „czechy słowo radzi dzierżą, gdy co przyrzekają.” Gilowski (Wykład katechizmu, r. 1579, str. 120b) mówi: „zginęło już słowo szlacheckie i już dziś tak niektórzy mówią: azażem ja czech słowo trzymać? Nie czech tylko to powinien, ale każdy człowiek, bo to każdemu P. Bóg przykazał.”
4 Czeski post a polski most, wszędzie nierząd.
Zdanie to, jako starożytną przypowieść, przytoczył Lipiński (w rękop.) z rękopisu Stanisława Sarnickiego p. t. „Księgi Hetmańskie,” pisanego około r. 1580.
5 Umknij czechu, siłaż stawił. — Ryś. cnt. 16.
Ob. N. 3.
6 Zna się na czeskich kamieniach. — Linde, p. w. Czeski.
Nie da się podejść, oszukać.
Czekać.
1 Będziesz czekał rok i sześć niedziel.
