Strona:Samuel - Adalberg - Księga przysłów.djvu/20

jącym skutkom zapobiegający „Skorowidz,” który na końcu „Księgi” jest umieszczony. (Obszernie o nim i o stosowaniu go ob. na str. 712).
 Skorowidz ten, którego używanie żadnych prawie nie wymaga objaśnień, zawiera około 40 tysięcy odsyłaczy, a o jego pożytku świadczyć może fakt, że gdy np. w „Księdze” i jej „Dopełnieniach” znajdujemy (pod wyr. Bóg) zaledwie 444 przysłowia, do wyrazu Bóg odnoszące się, to z pomocą skorowidzu (ob. str. 717) bez trudu odszukać możemy jeszcze 380 przysłów, po całej pracy rozsianych i wzmiankujących o Bogu. Bez skorowidza moglibyśmy dopiąć tego tylko przeczytaniem całej książki.
 Oto metoda układu, którą się niniejsza praca posługiwała. Nie jest ona, jak to widać, bez strony słabej, szczęściem przez skorowidz już usuniętej, ale ze wszystkich mi znanych metod jest niewątpliwie jeśli nie najlepszą, to najmniej złą. Przy układach innych, szczególniej „filozoficznym,” czytelnik nie wie wcale, gdzie ma szukać potrzebnego mu przysłowia, przy tym zaś wie zawsze wyrazy, pod któremi przysłowie na pewno odnaleźć może, a gdyby nawet w którym przysłowiu nie umiał domyślić się wyrazu „głównego,” to poszukawszy pod kilku, wreszcie przy pomocy skorowidza, przysłowie odszuka.
 Wszystkie przysłowia, skupione pod pewnym wyrazem głównym, uszykowane są w porządku abecadłowym pierwszej głoski każdego przysłowia i liczbą kolejną opatrzone. Gdy które przysłowie miało kilka, kilkanaście lub więcej odmianek, to najstarsza z nich podaną została na czele większym drukiem (garmontem) i liczbą oznaczona, po niej zaś w kolei chronologicznej (mniejszym drukiem) wszystkie inne (ob. np. p. w. niedźwiedź Nr. 6; pan Nr. 49; przyganiać Nr. 2; Sas Nr. 1; słowo Nr. 78). Gdy zaś wiek przysłów nie był mi znany, dawałem na czele najpowszechniejszą ze wszystkich odmiankę, a gdy i ten szczegół poznany być nie mógł — odmiankę najkrótszą, najmniej rozwiniętą, a więc pierwotną (ob. p. w. ofiara Nr. 3; siedzieć Nr. 23; sierota Nr. 9; siwy Nr. 3). Często odmianki, szczególnie, gdy ich była znaczniejsza liczba, uszeregowane są nie tylko z uwagą na ich chronologję, ale i na treść. Gdym np. miał przysłowie, posiadające kilkanaście odmianek z różnych wieków, to naprzód podałem w chronologicznym porządku odmianki najbliższe treścią umieszczonemu na czele najstarszemu przysłowiu, potym dopiero dalsze w tym samym uszeregowaniu (ob. p. w. przyganiać Nr. 2; przeskoczyć Nr. 1, 2; przyjaciel Nr. 9; sparzyć się).
 Po odmiankach następują cytaty z autorów polskich wieku XVI, XVII i XVIII-go (znakiem § od odmianek oddzielone), również chronologicznie zestawione, po nich zaś (zawsze od nowego wiersza) wszelkie objaśnienia: użycia przysłowia, jego powstania i historji, archaizmów, wyrazów gwarowych i t. p.
 Objaśnienia starałem się podawać krótkie, ale wyczerpujące, a gdzie w przysłowiach, szczególnie historycznych, lub też do nazwisk i miejscowości odnoszących się, początek lub użycie przysłowia były nieznane, ograniczałem się źródłowym zestawieniem dotychczasowych poglądów i domysłów, jeśli miały uzasadnienie naukowe, własnemi niepopartemi dociekaniami ich nie