„necessitas in loco, spes in virtute, salus in victoria“, zwrotu, który Tacyt wkłada w usta Germanicusa przed bitwą z Germanami[1][2].
Na samym początku pamiętnika hetman powołuje się na kronikarza francuskiego Filipa de Commynes (też Commines lub Comines), który na końcu XV i początku XVI wieku napisał pamiętnik swych czasów[3]. Te Mémoires w języku francuskim czytał — jak sam pisze — hetman. Pamiętniki »Commineusa« były w Polsce bardzo poczytne. Wspominają o nich współcześni kilkakrotnie. Nie można jednak spotkać w pamiętniku hetmana jakichś wyraźnych dowodów naśladownictwa. Hetman zdawał relację po żołniersku, nie po literacku, pisał jak najzwięźlej i z pewną prostotą o wszystkiem to, co mu jego znakomita pamięć o przebytej dopiero co wyprawie dyktowała, i nie pytał się o wzór. Stąd ta żywość, ta prawda, jaka bije z jego opowiadań.
Był to czas, kiedy w Polsce urodziło się pamiętnikarstwo. Czasy samozwańców tak były zagadkowe i ciekawe, tak rozbudziły fantazje, że kto tylko brał udział w wybitniejszych wypadkach, porywał za pióro i przygody swe opisywał. Stąd urodziły się pamiętniki Samuela Waszkiewicza, Stanisława Niemojewskiego, Stanisława Stadnickiego. Dyamentowskiego i t. p. Pośród nich i śród wszystkich wogóle pamiętników na pierwsze miejsce wybija się pamiętnik hetmana.
W. S.
- ↑ Tac. Ann. II 20. Tacyt pisze »ex victoria«
- ↑
W przekładzie autorstwa Seweryna Hammera: obie strony pod przymusem terenu widziały nadzieję tylko w dzielności, ocalenie tylko w zwycięstwie; przy czym Hammer uznaje ten fragment za opis sytuacji, nie słowa Germanika.
- ↑ Faguet XVI-e siècle. Études litteraires 1894; Bourilly Les idées politiques de Commynes, w Revue d’histoire moderne et contemporaine I 1899-1900.
