Strona:Stanisław Brzozowski - Współczesna powieść polska.djvu/113

Orzeszkowa nie lubi miast. Stoi wobec form miejskiego kulturalnego życia na stanowisku nieufnem i moralizującem. Miasto ukazuje się jej takiem jakiem widzi je rolnik na jedną chwilę w niem goszczący. Nie pojmuje w nim pracy, a widzi użycie, widzi zapomnienie i niezrozumienie tego, czem on u siebie żyje. Stanowisko wobec miasta i miejskich form życia jest u Orzeszkowej typowo rolnicze. Rola, gleba, wieś, są dla niej jedynymi terenami pracy. Praca miast, ich gorączkowo natężone życie, — wydaje się jej powierzchowem, nieszczerem. Tragizmów wielkomiejskich, tragizmów nowoczesnego życia nie pojmuje. I tu, gdy przeciwstawia pracę w głębi zakątków wiejskich — bywa reprezentantką wstecznych pojęć społecznych. Człowiek nie wyrzec się ma potęgi, jaką daje cały mechanizm nowoczesnej kultury, lecz owładnąć nim. Ilekroć Orzeszkowa staje na gruncie zagadnień nowoczesnego kulturalnego życia, myśl jej staje się niepewną. U siebie na wsi litewskiej czuje się w domu. Tu umie odróżnić pracę od użycia, frazes od prawdy. Umie nawet odczuć i radość wtedy tylko, gdy śmiech