wszyscy poddani w monarchii pruskiej wolnymi t. j. odtąd chłop, chcący opuścić grunt lub żenić się lub wybrać jakie zajęcie dla dzieci, nie potrzebował prosić o pozwolenie na to dziedzica ani mu się opłacać. Następnym ważnym aktem rządu pruskiego był edykt z r. 1811, który stanowił zasady nadania własności chłopom. W r. 1817 urządzono komisye generalne i rewizyjne kolegia, które miały dokonać zapowiedzianego dzieła.
Tym reformom przeciwną była szlachta pruska, jak to stwierdza profesora Max Lehmann w Żywocie ministra Steina. Pewien bogaty hrabia niemiecki pisał nawet do Berlina: „Ci, od których pomysły wyszły, jak wolność przenoszenia się ludzi służebnych z miejsca na miejsce, są Katilinami, którzy zamordować chcą króla i szlachtę.”[1]
Inaczej myślała szlachta polska, w której żyła tradycya 3 maja. W r. 1813 ogłosił generał Amilkar Kosiński „Uwagi nad polepszeniem bytu włościan,” w której pomiędzy innemi pisał: „Na nic się nie przyda wolność, dana poddanym, jeśli ich oświatą i zamiłowaniem do pracy nie udoskonalimy, a rząd nie ułatwi nabycia ziemi i nie dostarczy kapitałów.”
Z ochotą też wzięli powołani 1822 r. do Berlina Polacy udział w naradach przedstawicieli wszystkich prowincyi nad reformą włościańską. Byli to namiestnik książę Radziwiłł, ks. prałat Wolicki, referendarz Józef Morawski z Oporowa, pułkownik Dezydery Chłapowski, Malinowski i hr. Skórzewski, oraz kilku mieszczan i chłopów. Narady, wśród których gorąco przemawiał za uwłaszczeniem chłopów głównie Chłapowski, trwały kilka miesięcy. Za zmienieniem pańszczyzny głosowali wszyscy przedstawiciele szlachty, jej utrzymania domagały się miasta i wsie.[2]
Po tych naradach rząd pruski 8 kwietnia 1823 r. ustawę o uwłaszczeniu chłopów w W. Księstwie Poznańskiem, która przyjmowała status quo posiadania, nakazywała oszacowanie chałup, gruntów, robocizn itd., a procent od ich wartości przeznaczała na czynsz wieczysty. W r. 1848 przemieniono czynsze na listy rentowne, umarzalne w ciągu lat 46, którymi wynagrodzono właścicieli ziemi.
- ↑ Der Gesellige 1910, nr. 265.
- ↑ Kalinka, Jenerał Dezydery Chłapowski. Poznań, 1885, str. 78.
