Strona:Stanisław Karwowski - Historya Wielkiego Księstwa Poznańskiego T2.pdf/20

lub zmieniał w swój sposób niektóre przepisy owego regulaminu, mianowicie co do adresów oraz korespondencyi z burmistrzami i wójtami, ale to ogłoszenie nie mogło mieć mocy obowiązującej jako wydane bez wiedzy ministra przez urzędnika, który do takich objaśnień i zmian nie miał prawa, co przyznał też komisarz rządowy, tajny radca Noak podczas obrad w komisyi sejmowej nad wnioskiem Bentkowskiego 1859 r.
 Tak więc za czasów gabinetu Manteuffla każdy urząd i każdy urzędnik postępował sobie mniej więcej, jak chciał, widoczna była tylko u wszystkich niechęć do pisania po polsku. Był to system bezładnej i dorywczej samowoli.
 Dopiero liberalny gabinet Auerswalda i Schwerina, powiedziawszy sobie, że potrzebą jest polityczną zatrzeć odrębność i właściwość narodową W. Księstwa Poznańskiego i że w tym względzie należy przedewszystkiem dążyć do usunięcia języka polskiego jako narodowo - uprawnionego z czynności publicznych, wymyślił nowe, całkiem dowolne, a owej politycznej dążności odpowiadające zasady i, stawiając je w miejsce prawa, stosować się do nich różnym gałęziom prowincyonalnego zarządu poznańskiego zalecił.
 Zalecenie tego zaledwie biurokracyi miejscowej było potrzeba, bo z własnego popędu dawno już stawiała na owej dążności politycznej opartą praktykę w miejsce przepisów prawnych, ale stawiała ją doraźnie, bardzo rozmaicie i nieśmiało. Skargi, przez polską ludność zanoszone przed ministra albo sejm berliński, nigdy wprawdzie nie doznały szczerego uwzględnienia, ale z drugiej strony wahano się jeszcze u wielkiego ołtarza wypowiedzieć jasno, wręcz i bez ogródek, że na zasadnicze prawa języka polskiego zważać nie należy. Dopiero gabinet Auerswalda i Schwerina ześrodkował i w całokształt ułożył rozstrzeloną i rozmaitą praktykę biurokratyczną, sprowadzając ją do pewnych zasad i uświęcając ją powagą ministeryalną. Naczelną z tych zasad, prawu wręcz przeciwnych, była doktryna, że język polski nie ma mieć i mieć nie powinien w W. Księstwie Poznańskiem osobnego uprawnienia jako jedna z cech żywotnych poręczonej w swym bycie narodowości, lecz tylko używać go należy mniej więcej tak, jak