Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/101

przeceniających znaczenie entuzjazmu religijnego. Niektórzy z nich, jak np. massaljanie twierdzili, że cała pobożność polega tylko na modlitwie, w której dusza ludzka łączy się bezpośrednio z Bogiem i że wszelkie nabożeństwo zewnętrzne jest zbyteczne a praca ręczna poniża ludzi duchowych.

 Eon, ob. Gnostycyzm.

 Eparchja. Według uchwał soboru nicejskiego (r. 325) eparchją nazywała się prowincja kościelna, poddana władzy metropolity. Eparchja dzieliła się na parafje (paroikia), na czele których stali biskupi, podwładni metropolity. Nazwa eparchji używana jest obecnie tylko w Kościele greckowschodnim. W Rosji carskiej podział na eparchje, których było 62, odpowiadał administracyjnemu podziałowi na gubernje.

 Epifanes, ob. Gnostycyzm.

 Epifanja (= ukazanie czyli objawienie), w pierwotnym Kościele chrześcijańskim nazwa, święta ukazania się Chrystusa wśród ludzi. Do III wieku święcono na Wschodzie 6 stycznia dzień chrztu Chrystusa, zwany epifanją, na pamiątkę głosu z nieba, który w czasie chrztu w Jordanie obwieścił światu, że Chrystus jest Synem Bożym. Stąd obrząd święcenia wody, obchodzony obecnie 19 stycznia, zwany jest w obrządku grecko-rusińskim świętem Jordanu albo Epifanją (Bohojawłenje Hospodne). W Kościele rzymsko-katolickim Epifanją nazywa się święto Trzech Króli na pamiątkę ukazania się Chrystusa światu pogańskiemu.

 Epigrafika chrześcijańska, nauka pomocnicza historji Kościoła, mająca na celu naukowe badanie przechowanych na pomnikach i zabytkach sztuki starożytnej napisów, które mają znaczenie jako uzupełnienie źródeł pisemnych, odnoszących się do historji chrześcijaństwa, stosunków kościelnych, położenia społecznego chrześcijan w pierwszych wiekach chrześcijaństwa i t. p.

 Epikleza, formula liturgiczna przy mszy św., zawierająca modlitwę do Ducha św., aby przemienił chleb i wino w ciało i krew Chrystusa Pana. Mieści się w liturgji Kościoła greckowschodniego, który wymawia ją po słowach ustanowienia Sakramentu Ołtarza i przypisuje jej właściwą moc konsekracyjną. W liturgji Kościoła katolickiego istniała dawniej epikleza, lecz zawsze poprzedzała słowa ustanowienia, które według dogmatu katolickiego mają wyłączną moc konsekracyjną.

 Epikureizm. Epikurejczykiem nazywamy w mowie potocznej człowieka, lubującego się w wybrednem używaniu zmysłowem. Nazwa ta pochodzi od Epikura, filozofa greckiego, którego nauka jednak niewiele ma wspólnego z tak pojętym epikureizmem. Epikur, nauczyciel filozofji w Atenach (ur. 341, zm. 270 r. przed Chr.) uważał etykę za naukę wyższą ponad fizykę i logikę a za przedmiot jej naukę o życiu szczęśliwem. Za cel życia uważał używanie szczęścia, czyli trwały i niewzruszony stan spokoju umysłu, do którego prowadzi cnota. Rozkosz umysłową przekładał nad zmysłową, ponieważ jest trwalszą. Cenił przyjaźń, umiarkowanie, pobłażliwość i umiejętność spokojnego pożycia z ludźmi. Nauka Epikura pozyskała w Rzymie, po śmierci swego twórcy, licznych zwolenników, z których najwybitniejszym był poeta Lucretius.

 Episkopalny kościół. W Ameryce i w Szkocji nazywa się tak kościół anglikański (ob. Anglikanizm) w przeciwstawieniu do sekt protestanckich, nie uznających biskupów, jak prezbiterjanie, baptyści, independenci, kwakrzy i inne sekty zwane w Anglji dissenters.
 W Ameryce kościół episkopalny został założony w r. 1607 i przyjął z małemi różnicami naukę i ustrój kościoła anglikańskiego. Dopiero z końcem XVIII wieku otrzymał trzech anglikańskich biskupów. Obecnie liczy w Ameryce około 3000 parafij i blisko półtora miljona wyznawców.
 W Szkocji kościół episkopalny wprowadzony został w r. 1610, przez długie lata jednak wegetował i dotychczas jest liczebnie słabszy od prezbiterjanizmu, który od r. 1707 jest tam kościołem urzędowym.

 Episkopalny kościół metodystyczny, ob. Metodyści.

 Episkopalny system, I. W katolicyzmie oznacza teorję, według której bi-