Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/102

skupi są przez Boga a nie przez papieża ustanowionymi rządcami swych diecezyj, papież zaś jest pomiędzy nimi tylko „pierwszym między równymi“ (primus inter pares). Teorja ta została potępiona przez piąty sobór lateraneński w r. 1512 oraz przez sobór watykański w r. 1870, który uznał wyłączną prawowitość systemu papalnego (ob. Papież). System episkopalny doprowadziła do ostatecznych konsekwencyj teorja febronjańska (ob. Hontheim) oraz tak zwana punktacja emska (ob. Emski kongres).
 II. Episkopalny system w protestantyzmie. Dokonane przez t. zw. reformację przejście władzy duchownej w ręce panujących świeckich starano się w Niemczech uzasadnić zapomocą trzech różnych systemów. Pierwszym z nich jest system episkopalny, skonstruowany w początkach XVII wieku. Tłumaczy on władzę kościelną książąt świeckich (das landesherrliche Kirchenregiment) w ten sposób, że na mocy uchwał pokoju augsburskiego z r. 1555 władza duchowna, wykonywana przez papieża i biskupów, przeszła w krajach protestanckich w ręce panujących świeckich. Panujący ma prawo sankcjonowania i wykonywania postanowień zborów. Zwolennicy systemu episkopalnego uzasadniali go też teoretycznie w ten sposób, że społeczeństwo dzieli się na trzy stany: status politicus, czyli zwierzchność, status ecclesiasticus, czyli duchowieństwo i status oeconomicus, czyli stan gminny a do stanu pierwszego należą wszelkie prawa zwierzchnicze a więc i władza duchowna. Teorja ta, broniona przez teologa protestanckiego Carpzowa, nie mogła się ostać i ustąpiła miejsca systemowi terytorjalnemu.
 System terytorjalny, uzasadniony przez Thomasiusa w r. 1696, uważa kościół za część państwa a władzę kościelną za część władzy świeckiej panujących, którzy zatem mają na swem terytorjum nieograniczoną władzę nad wyznaniem swych poddanych.
 Wreszcie system kolegjalny, rozwinięty przez Pufendorfa (1687) i Pfaffa (1719) uważa wszelkie związki wyznaniowe jako wolne, od państwa niezależne stowarzyszenia (kolegja), które posiadaną przez się władzę duchowną przelewają na mocy milczącego układu na panującego. Wszystkie te systemy usiłowały teoretycznie uzasadnić stan rzeczy wytworzony samowolnie przez książąt protestanckich, którzy przystępując do t. zw. reformacji przyjęli tytuły najwyższych biskupów (summus episcopus) na swojem terytorjum i przywłaszczyli sobie władzę kościelną (ius in sacra) i t. zw. ius reformandi, t. j. prawo wyznaczania konfesji na swojem terytorjum. Poddani, niechcący się zastosować do woli panującego, musieli emigrować z kraju.

 Epistolae enthronisticae, tak nazywano od III wieku listy, któremi nowy biskup zawiadamiał innych biskupów o swojej intronizacji.

 Epistolae formatae, listy polecające, które w pierwszych wiekach chrześcijaństwa dawał biskup na drogę duchownym swojej diecezji, udającym się w podróż (clerici peregrini). W liście takim biskup poświadczał, że okaziciel listu jest wolnym od cenzur kościelnych i może być dopuszczony do odprawiania mszy św. Listy te, zwane epistolae (litterae) formatae od pewnej stale w nich zachowywanej formy, nazwano później litterae commendatitiae a obecnie „celebret“ (ob. Celebrować).

 Epistolae obscurorum virorum (łać. „listy ciemnych mężów“), pamflet przeciwko duchowieństwu zakonnemu, wydany w formie listów satyrycznych w r. 1515 przez humanistów Muciana Rufusa, Krotusa Rubiana, Ulryka von Hutten i innych. Była to jedna z zapowiedzi t. zw. reformacji Lutra. W drugiem wydaniu pomnożono zbiór tych listów do 48, w trzeciem w r. 1517 do 70. Mimo powodzenia, które listy te miały w czasie reformacji, Luter nazwał ich autora błaznem (Hanswurst). Od r. 1556 wydawali je wielokrotnie protestanci, używając ich do walki z Kościołem katolickim.

 Epistoła w czasie mszy św., ob. Lekcja.

 Epistomonarcha, w Kościele wschodnim duchowny cenzor, czuwający nad czystością nauki kościelnej. W Kościele katolickim podobną funkcję pełni w Rzymie dostojnik Watykanu, zwany Magister Sacri Palatii.