Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/149

brakło ze strony papieży usiłowań ku zjednoczeniu obydwu Kościołów. Usiłowania te znalazły poparcie ze strony cesarzy greckich, powodowanych względami politycznemi, a mianowicie celem zyskania pomocy Zachodu przeciw niebezpieczeństwu ze strony Turków. W ten sposób przyszła do skutku w r. 1439 unja florencka (ob. Florencki sobór), która jednak zawarta przez duchowieństwo greckie pod naciskiem politycznym, a zatem nie-szczerze, nie została przyjęta przez lud. Po zdobyciu Konstantynopola przez Turków w r. 1453 Kościół wschodni popadł w niewolę turecką, t. j. zupełną zawisłość od sułtana. Patrjarcha Gennadjusz II (ob.) przedstawił Mahometowi II wyznanie wiary, został mianowany baszą i otrzymał zapewnienie opieki sułtana. Opieka ta, objawiająca się bezwzględną zależnością Kościoła wschodniego od władz państwowych, była wtórą formą cezaropapizmu, tworu bizantyńskiego, stanowiącego charakterystyczną cechę Kościoła wschodniego.
 Ten charakter kościoła państwowego i terytorjalnego, który zachował Kościół wschodni we wszystkich swoich odłamach, oraz wrogi jego stosunek do Kościoła katolickiego, spowodował już w XVI wieku próby zbliżenia się z protestantyzmem, trwające dotychczas. Za czasów patrjarchy Joazafa II próbował Melanchton uzgodnić protestantyzm z doktryną grecką, a patrjarcha Cyryl Lukaris próbował kalwinizować Kościół wschodni. Dotychczas utrzymuje Kościół ten przyjazne stosunki zanglikanizmem i starokatolicyzmem. Wpływ protestantyzmu objawia się także w ten sposób, że wykształceni w Niemczech greccy duchowni wprowadzili w kilku gminach zwanych „helleńsko-ewangelickiemi“ kazania niedzielne według wzorów protestanckich.
 Wprowadzenie Kościoła greckowschodniego do Rosji nastąpiło w r. 988, gdy Włodzimierz Wielki, zawarłszy pokój z cesarzem bizantyńskim Bazylim II, dał się ochrzcić. Stanowisko patrjarchy moskiewskiego, utworzone w r. 1589, wydawało się jednak Piotrowi Wielkiemu zbyt potężne, przeto od r. 1700 nie dopuścił do jego obsadzenia, a w r. 1721 ustanowił w Petersburgu „najświętszy synod“, który, pozostając w zupełnej zależności od władzy świeckiej, był aż do upadku cesarstwa rosyjskiego zewnętrznym wyrazem cezaropapizmu.
 Pod względem dogmatycznym właściwością Kościoła grecko-wschodniego jest trzymanie się uchwał pierwszych 7 soborów powszechnych, które odbyły się w latach od 325 do 787, a odrzucanie wszelkich dalszych, z czego wynika pewna skostniałość w egzegezie Pisma św. i stosowaniu tradycyj. Różnica dogmatyczna istnieje tylko we wspomnianym dodatku „Filioque“, którego Kościół grecko-wschodni nie uznaje. Sakramentu bierzmowania udziela się równocześnie z sakramentem chrztu. Nie uznaje się celibatu duchownych. Nabożeństwa tego Kościoła cechuje tajemniczość, którego zewnętrznym wyrazem jest przedzielenie wnętrza cerkwi przez ikonostas na dwie części: przybytek święty (wima), w którym stoi ołtarz, i nawa (naos), w której zgromadzeni są wierni. Główne nabożeństwo, czyli liturgja, składa się z trzech części: 1) proskomidja czyli przygotowanie, które odbywa się za ikonostasem bez żadnego współudziału wiernych, 2) liturgja katechumenów, odpowiadająca pierwszej części mszy według obrządku łacińskiego i 3) liturgja wiernych, czyli właściwa ofiara wraz z komunją, przyjmowaną pod dwiema postaciami także i przez wiernych.
 Pod względem prawnym rządzi się Kościół grecko-Wschodni zbiorem prawa kanonicznego, zwanym Nomokanon, zawierającym tak kościelne kanony, jako też i państwowe „nomoi“, wyjęte z Corpus iuris civilis cesarza Julstynjana. Kanony dzielą się na „apostolskie“, kanony 7 soborów powszechnych i szeregu synodów prowincjonalnych, oraz na „kanony 13 Ojców św.“.
 Mimo wspólności dogmatycznej i ustrojowej nie stanowi Kościół greckowschodni niepodzielnej jednostki jak Kościół rzymsko-katolicki, lecz dzieli się na cały szereg terytorjalnych, samoistnych (autocefalnych) kościołów. A mianowicie:
 1. Patrjarchat w Konstantynopolu, zwany ekumenicznym. Przywilejem