Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/218

nych fundacyj znacznie się wzmógł, poczęli kanonicy dzielić wspólny dotychczas majątek (massa communis), przekazując każdemu kanonikowi osobną działkę (praebenda) a zarazem znosząc wspólność pożycia, która w ciągu XI w. przeważnie ustała. Te kolegja kanoników, które zatrzymały wspólność życia, przemieniły się w zakony a kanoników takich nazwano regularnymi, o czem niżej.
 Pomiędzy kanonikami kapitulnymi odróżniają się prelatury (dignitates) od zwykłych kanonij. Do prelatur należą godności: prepozyta, dziekana, scholastyka i kustosza. Prelatury kapitulne nadaje Stolica Apostolska, prawo nadawania wszystkich innych kanonij należy do biskupów. W drodze przywileju papieskiego mieli niektórzy królowie prawo nominacji kanoników. Tak np. Kazimierz Jagiellończyk otrzymał to prawo od papieża Mikołaja V odnośnie do 90 kanonij katedralnych i kolegjackich.
 Kanonicy otrzymują prócz odznak i przywilejów kościelnych miejsce w chórze (stallum), prawo poboru dochodów, związanych z tym urzędem i głos w kapitule. Głównym obowiązkiem kanoników jest służba boża w chórze, obejmująca śpiewanie godzin kanonicznych i odprawianie mszy konwentualnej. Prócz tego mają prawo i obowiązek zastępować biskupa w niektórych funkcjach kościelnych, asystować biskupowi przy nabożeństwie i udzielać mu sakramentów. (O prawach kanoników, złączonych w kolegjum, jako jedną osobę prawną, ob. Kapituła).
 Od kanoników rzeczywistych odróżniają się kanonicy honorowi czyli tytularni, głównie tem, że nie mają prawa do dochodów kanonickich. Posiadają odznaki i przywileje kościelne oraz miejsce w chórze.
 2) Kanonicy regularni, członkowie zgromadzeń zakonnych, powstałych z kolegjów kanonickich, które zatrzymały wspólność życia. Pierwsza reguła dla mieszkających wspólnie duchownych pochodzi od Chrodeganga, biskupa Mecu (742 — 766). Wskutek uchwał soboru lateraneńskiego z roku 1059 ułożono regułę na wzór św. Augustyna, zobowiązującą duchownych, którzy prowadzili życie wspólne, do składania trzech uroczystych ślubów zakonnych: posłuszeństwa, czystości i ubóstwa. Na podstawie tej reguły powstały liczne kongregacje kanoników regularnych, jak np. kanonicy lateraneńscy w Rzymie, św. Bernarda w Szwajcarji, św. Genowefy w Paryżu, kanoników regularnych od św. Ducha, stróżów Grobu św. czyli miechowitów i in. Nowszego pochodzenia są kongregacje kanoników regularnych Naszego Zbawiciela, zał. w r. 1623 przez św. Piotra z Fourier i powstała w r. 1871 w St. Antoine, w departamencie Izery, kongregacja kanoników regularnych pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia Najśw. Marji Panny, posiadająca swe domy we Włoszech, Szwajcarji, Szkocji i Kanadzie. Dawniejsze kongregacje padły ofiarą t.&nsp;zw. reformacji i kasat zakonów. Pozostały z nich tylko kongregacja kanoników lateraneńskich, posiadająca 24 klasztory we Włoszech, w Polsce (w Krakowie przy kościele Bożego Ciała), w Belgji (Lowanjum), Hiszpanji, Anglji, dwa klasztory św. Bernarda, utrzymujące schroniska na górze św. Bernarda i w Simplon, klasztor św. Maurycego w Wallis, wreszcie 6 klasztorów w Austrji: Klosterneuburg, Herzogenburg, St. Florian, Reichersberg, Neustift i Vorau. Kanonicy lateraneńscy utrzymywali w Polsce liczne szkoły: w Kaliszu, Krakowie, Krzemienicy, Ozieranach, Słonimiu, Trzemesznie, Wilnie i wiele innych.

 Kanoniczki dzielą się, podobnie jak kanonicy, na świeckie i zakonne. Kanoniczki świeckie nie stanowią zgromadzeń, aprobowanych przez władzę kościelną, lecz stowarzyszenia kobiet szlacheckiego pochodzenia, stojące zazwyczaj pod opieką panujących. Są to instytucje świeckie, rządzące się statutami, które zobowiązują do wspólnego życia i spełniania przepisanych praktyk religijnych. Instytucje takie, fundowane przez osoby z domu panującego istnieją dotychczas w Wiedniu, Pradze, Innsbrucku, Bernie i Gracu. Kanoniczki w Warszawie są stowarzyszeniem, założonem w r. 1745 przez Antoninę Zamoyską. Stowarzyszenie składa się z dwóch chórów: do pierwszego należy 12, do drugiego 6