Najistotniejszem z praw patrona, czyli kolatora, jest prawo prezenty (jus praesentandi), czyli prawo przedstawiania właściwej władzy kościelnej kandydata na opróżnione beneficjum. Patron prezentuje w przepisanym terminie (według konkordatu termin ten w Polsce wynosi 30 dni) począwszy od dnia, w którym władza kościelna zawiadomiła go o opróżnionem beneficjum i przesłała mu wykaz zdatnych kandydatów. Gdy patron nie wykonał prawa prezenty w przepisanym terminie, prawo oznaczenia kandydata przechodzi w drodze dewolucji na biskupa, który może nadać beneficjum wedle własnego wyboru, co nazywa się nadaniem wolnem (libera collatio). Prezentować można tylko osobę duchowną, posiadającą wszystkie wymagane warunki. Jeśli patron przedstawi kandydata niegodnego lub niezdatnego, biskup może odrzucić prezentę, przeciw czemu patron może wnieść rekurs do wyższej władzy kościelnej. Skutkiem prawnie dokonanej prezenty nabywa prezentowany prawo do kanonicznej instytucji (ob. Jus ad rem).
Prócz prawa prezenty przysługuje patronowi prawo pobierania żywności z dochodów kościelnych, jeśli popadł w niedostatek bez własnej winy. Nadto przysługują mu prawa honorowe, jak prawo umieszczenia herbu rodowego w kościele patronackim, prawo do ławki kolatorskiej w kościele, według zwyczajów miejscowych prawo do grobu kościele, do modłów publicznych za siebie (t. zw. jus precum), prawo do świecy, do wody święconej, do kadzenia, dzwonienia, nabożeństwa żałobnego i t. p.
Obowiązkiem patrona jest zawiadomić biskupa, gdy zauważy, że dobra kościelne się marnują, oraz przyczynić się do kosztów utrzymania, naprawy lub odbudowy budynków kościelnych i plebańskich. Koszty te, w braku innego pokrycia, t. j. z przeznaczonego na to majątku kościelnego (ob. Fabrica ecclesiae), ponosi patron albo w całości, albo wespół z parafjanami, stosownie do ustaw państwowych. W Polsce obowiązują dotychczas (r. 1930) ustawy dzielnicowe, wedle których udział patrona w tych kosztach wynosi ⅒, ⅙, ⅓ lub całość kosztów.
Patronat wygasa na zawsze: a) jeśli papież go odwoła (jako przywilej), albo gdy zniesie kościół lub beneficjum, podlegające patronatowi, b) jeśli patron nie wykonywa praw patronackich przez czas, potrzebny do zasiedzenia przez biskupa prawa swobodnego obsadzania beneficjum (libera collatio), c) jeśli beneficjum (kościół) związane z prawem patronatu przestanie istnieć, d) przez zrzeczenie się (z zachowaniem zasady, że można zrzekać się tylko praw a nie obowiązków), e) za karę, jeśli patron nie spełnił obowiązku przyczynienia się do odbudowy kościoła, lub jeśli zabił lub skaleczył, sam lub przez drugich, duchownego. Patronat gaśnie czasowo, jeśli patron usiłował przelać swe prawa w sposób symonjacki (ob. Symonja), jeśli popadł w apostazję, herezję, schizmę, lub jeśli zagrabił dobra kościelne.
Prawo patronatu straciło z biegiem czasu właściwe znaczenie i wartość tak dla patronów, jak dla Kościoła. Krępuje ono władze kościelne w swobodnem obsadzaniu beneficjów a na patronów nakłada ciężary, uważane za zbyt dotkliwe w stosunku do praw, przysługujących im z tego tytułu. Wskutek tego i Kościół i Państwo dąży do zniesienia prawa patronatu. W kodeksie prawa kanonicznego Kościół nie dopuszcza do powstawania nowych patronatów a istniejące stara się usuwać (can. 1450—1451). W Polsce Sejm powziął kilkakrotne rezolucje, domagające się zniesienia patronatu. Wobec tego stanu rzeczy postanowienie art. XXI Konkordatu, odnoszące się do tego prawa, nosi charakter tymczasowości. Według tego postanowienia patron będzie wykonywać prawo prezenty na podstawie przedstawionej mu przez biskupa listy, która musi zawierać trzy nazwiska kandydatów. Z pomiędzy nich ma patron wybrać i przedstawić biskupowi w ciągu dni 30. Gdyby patron nie dokonał wyboru w tym terminie, biskup oznacza kandydata według własnego wyboru.
Patryk św. (Patrycy), apostoł Irlandji, urodzony w Szkocji, zmarł
Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/331
Ta strona została przepisana.
PATRONAT KOŚCIELNYPATRYK
326
