Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/361

RELIGIJNY FUNDUSZRELIGJA

356

---

siebie podobne i że wartość ich jest względna w odniesieniu do społeczeństwa i epoki.

 Religijny fundusz, ob. Fundusz religijny.

 Religionnaires, ob. Hugenoci.

 Religja. W każdej religji w znaczeniu przedmiotowem dają się rozróżnić trzy następujące pierwiastki:
 1) doktryna religijna (lub jej zarys), system wierzeń, odnoszących się do powstania świata i jego przeznaczeń, w szczególności świata ludzkiego lub pewnej, określonej jego części, t. j. plemienia, narodu lub rasy.
 2) zbiór prawideł postępowania, opanowujących działanie ludzkie wi imię jakiejś władzy ponadludzkiej i system obrzędów i praktyk, przeznaczonych do nawiązania, utrzymania i regulowania stosunku między człowiekiem czy też społecznością ludzką a jedną lub wieloma potęgami nadludzkiemi.
 Religja w znaczeniu podmiotowem przedstawia się nam jako jedna ze spontanicznych form życia ludzkiego, jako funkcja duszy człowieczej, istotna i wszechstronna jak życie. Nie jest ani czemś wyłącznie umysłowem, jak wiedza, ani jedynie objawem woli człowieka, panującej nad jego działaniem, jak moralność, ani też nie wypływa wyłącznie z poruszeń serca, z uczuciowości, z wyobraźni lub zmysłu estetycznego, lecz jest sprawą wszystkich władz duszy człowieka, jako istoty rozumnej, moralnej i czującej, której rozum uznaje wierzenia, wola poddaje się pod prawidła postępowania, serce ulega uczuciom, nawet ciało przybiera właściwą postawę i wykonywa pewne ruchy.
 Sporna jest kwestja podziału (klasyfikacji) znanych religij. Próbowano je klasyfikować wedle cech istotnych, czyli na zasadzie morfologicznej. To jednak, co jest cechą istotną jednej religji, może być podrzędną w drugiej i wskutek tego przy klasyfikacji morfologicznej można zaliczyć do jednej grupy religje zupełnie sobie obce a rozłączyć religje pokrewne. Klasyfikacja genealogiczna dzieli religje wedle ras i języków na grupy, jak indogermańska, semicka, turańska i t. p. Podział ten również nie odpowiada wymogom naukowym, gdyż w obrębie jednej grupy etnicznej znajdują się nieraz religje całkiem odmienne. Istnieją nadto podziały: 1) na religje prawdziwe i fałszywe, 2) religje naturalne i objawione, 3) religje ludowe i ustanowione i 4) religje monoteistyczne i politeistyczne. Poza temi podziałami istnieje wiele innych, klasyfikujących religje bądź wedle ich treści, bądź wedle formy ich obrządku, rodzaju pobożności, stosunku do państwa, do wiedzy, sztuki, moralności i t. d. Istnieją podziały na religje mitologiczne i dogmatyczne, racjonalistyczne (rozumowane) i ekstatyczne (natchnione), estetyczne i etyczne, ascetyczne i świeckie, monastyczne i laickie, naturalistyczne i moralne, powszechne (światowe) i partykularne (narodowe). Ze stanowiska niektórych badaczy (np. von Drey, Tübinger Zeitschrift, 1827), uznających za religje powszechne: chrześcijaństwo, buddyzm i islam, podział na religje światowe i narodowe jest nieracjonalny, ponieważ ani te trzy religje nie są pozbawione pierwiastków narodowych, ani też religje, uznane za partykularne (narodowe), nie rezygnują z rozszerzania się poza granice, wśród których powstały. Podobnej krytyce poddają wszystkie inne podziały religij, tak że obecnie nikt już nie wierzy w możliwość prawdziwie naukowej, ścisłej klasyfikacji religij.
 Za pierwotne formy religji uważano animizm i manizm. Mniemano również, że religje monoteistyczne są wytworem ewolucji z wielobóstwa (ob. Monoteizm i Politeizm).
 Zwolennicy teorji ewolucyjnej rozróżniają nadto okresy rozwoju, zwane hekastoizmem, zooteizmem, fizoteizmem, psychoteizmem i monoteizmem, względnie panteizmem. W pierwszym z nich wyobraża sobie człowiek, że wszystkie przedmioty świata zmysłowego są ożywione. W drugim, okresie zooteizmu, przypisuje duszę i osobowość ludziom i zwierzętom. W trzecim ubóstwia siły przyrody. W czwartym okresie pierwiastek duchowy uzyskuje przodownictwo. Piąty okres ma być okresem powstania monoteizmu, o ile na uformowanie wierzeń religijnych wpły-