przez sobory moskiewskie z r. 1655, 1656 i 1657. Reforma ta wywołała silną opozycję z biskupem kołomieńskim Pawłem na czele, który umarł w więzieniu. Opozycjoniści odłączyli się od cerkwi państwowej, przybierając nazwę starowierców, czyli staroobrzędowców. Przyczyny rozłamu były pozornie drobne. Chodziło np. o wymawianie imienia Zbawiciela po dawnemu: Issus a nie wedle zrewidowanych przez Nikona tekstów: Jissus, o śpiewanie przy liturgji dwukrotnego a nie trzykrotnego Alleluja, o żegnaniu się dwoma a nie trzema palcami i t. p. Pierwiastek obrzędowy, dominujący zresztą zawsze w Kościele wschodnim, doprowadzili staroobrzędowcy do skrajnej przesady. Prześladowani przez cerkiew i państwo — ukaz z r. 1685 zagrażał im śmiercią — jednali sobie w ukryciu zwolenników i w ciągu wieków wzrośli tak, że urzędowa statystyka rosyjska z końcem XIX w. liczyła ich 4½ miljona a faktycznie było ich wtedy co najmniej pięć razy tyle. Wkrótce po powstaniu sekty staroobrzędowcy podzielili się na popowców i bezpopowców. Pierwsi posługiwali się duchownymi, którzy odpadli od cerkwi państwowej. W r. 1848 otrzymali kler, wyświęcony dla nich w Białokrynicy przez jednego z biskupów prawosławnych z Bośni i uznany przez rząd rosyjski. Część popowców pojednała się około r. 1800 z cerkwią urzędową, która zezwoliła im na używanie dawnej liturgji. Nazwano ich jednowiercami. Ze starowierców wyłoniły się sekty okrużników i protiwokrużników, nazwane tak z powodu okólnika Hilarjona Kabanowa, mnicha starowierców z gubernji czernichowskiej, z r. 1862 w sprawie kształtu krzyża prawosławnego i wymawiania imienia Zbawiciela. U bezpopowców brak kleru spowodował ustanie udzielania sakramentów. Wierzą w poselstwo antychrysta, którego narzędziem miał być patrjarcha Nikon i Piotr Wielki. Rozpadli się na niezliczone grupy, z których najważniejsze są: dziurniki, pomorcy, czyli daniłowcy, sekta zwana pastuchą, stranniki, czyli bieguny, staropomorcy albo filipowcy, filiponi, lipowanie (na Bukowinie, dawniej prowincji austrjackiej, obecnie rumuńskiej), fedosiejewcy, czyli teodozjanie, stefanowcy, melchizedecy i w. in. Od r. 1881 traktował rząd rosyjski ogół raskolników łagodniej, a ukaz tolerancyjny z r. 1905 przyznał im w zasadzie swobodę religijną (Ob. Staroobrzędowcy w Polsce).
2. Chłyści (biczownicy) są jedną z najdawniejszych sekt ekstatyczno-ascetycznych. Oddają się ostrym pokutom i umartwieniom i twierdzą, że w ten sposób każdy mężczyzna, należący do chłystów, może zostać Chrystusem a każda kobieta — Matką Boską. Rząd rosyjski prześladował ich gwałtownie w XVIII w., przeprowadzając przeciw nim procesy (1733 — 39 i 1745 — 57) zapomocą knuta i tortur, zakończone licznemi wyrokami śmierci. Rozdzielili się na liczne odłamy, jak nowochłyści, malewancy, szałapuci i w. in.
3. Duchoborcy, sekta, powstała w XVIII w. w gubernji charkowskiej pod wpływem chłystowszczyzny i protestantyzmu, rozszerzała się szybko po całej Rosji. W r. 1804 rząd przesiedlił duchowieństwo do gubernji taurydzkiej, w latach 1841—1845 zaś do kraju Zakaukaskiego. Część ich, t. zw. postnicy i weriginowcy wyemigrowali do Kanady. Wedle ich nauki, Kościół jest niewidzialny, odrzucają wszystkie sakramenta, obrzędy, święcenia niedziel i świąt, potępiają służbę wojskową, sądy i składanie przysięgi a potrzebę rządu uznają tylko dla złych. Wierzą w uprzednie istnienie dusz (preegzystencję) i w osobne objawienie się ducha św. każdemu duchoborcy. Odłamem duchoborców są swobodnicy.
4. Jehowiści, sekta, zwana także „syjońską nowiną“ albo „prawdziwem braterstwem“ (Desnoje bractwo). Założył ją w połowie XIX w. sztabskapitan Mikolaj Ilijn, zesłany w r. 1856 do klasztoru Sołowieckiego, gdzie przez 7 lat szerzył swoją naukę. Przeniesiony do klasztoru Suzdalskiego a w r. 1883 ułaskawiony, zmarł W r. 1890. Jego nauka stanowi zlepek mistycyzmu i materjalizmu, judaizmu i chiljazmu. Miał ideę połączenia chrześcijaństwa z żydostwem i u-
Strona:Stanisław Piekarski - Prawdy i herezje. Encyklopedja wierzeń wszystkich ludów i czasów.pdf/366
Ta strona została przepisana.
ROSYJSKIE SEKTYROSYJSKIE SEKTY
361
