dawczych oraz skład i obowiązki przedstawicieli władzy wykonawczej. W tych technicznych, praktycznych aktach „konstytucyjnych“ — nie było miejsca dla jakichkolwiek bądź uroczystych zapewnień czy objawień. Nie znaczy to przecie, aby Francuzi nie po siadali tych gwarancji. Znaczy to raczej, że „Deklaracja praw człowieka i obywatela“ 1789 roku nie przestała ani na chwilę obowiązywać we Francji. Żadnym aktem prawodawczym nie została odwołana. Spoczywa tak głęboko w świadomości narodu francuskiego, że nawet uzurpatorzy władzy, pogromcy wolności, autorowie zamachów stanu kapitulowali wobec tej powagi. Tak zwana „konstytucja“ Napoleona III z roku 1852 oświadcza uroczyście, że podstawą jej są wielkie zasady 1789 roku[1]. W szkole elementarnej francuskiej dzieci uczą się deklaracji niby katechizmu obywatelskości i deklaracja stanowi integralną część wykształcenia obywatelskiego (éducation civique).
Nie ulega wątpliwości, że znaczenie „Deklaracji praw człowieka“ jest bardzo poważne i że rola takich deklaracji nie jest bynajmniej jeszcze skończona. Każda konstytucja, w szczególności konstytucja, w at-
- ↑ Konstytucja, poprzedzająca ostatnią z r. 1875, a mianowicie „Senatus-Cousulte“ z 21 maja 1870 r. głosi w artykule I: „Konstytucja uznaje, potwierdza i gwarantuje wielkie zasady, obwieszczono w r. 1789, które stanowią podstawę prawa publicznego Francuzów“. Porównaj: Lebon, Staatsrecht der französischen Republik, (1886) str. 27, Esmein, Zasady prawa konstytucyjnego (1904) str. 482.
