deklaracja francuska z roku 1789[1]. Ale przecież sto lat doświadczeń musiało znaleźć swoje odbicie w tej próbie nowoczesnej. Więc przybył nowy artykuł (IV) przypominający, że „życie ludzkie święte jest i nietykalne”; że „pozbawiać życia można tylko w stanie koniecznej obrony”, że z tych założeń wychodząc, należy uznać, iż „kara śmierci znosi się raz na zawsze i nie jest dopuszczalna bez względu na rodzaj sądu i przestępstwa” (karę śmierci za przestępstwa polityczne zniosła Konstytuanta francuska 1848 roku). W artykule XIV znajdujemy oświadczenie dotyczące „wolności nauczania”: każdy obywatel, każde stowarzyszenie mogą uczyć dzieci i dorosłych i zakładać szkoły bez wszelkich ograniczeń. Autor nie obawia się skutków „wolności nauczania” w porewolucyjnej Francji, w której po całym stuleciu wolnego nauczania prawodawca czuł się w interesie powszechności republikańskiej zmuszony do ograniczenia tej wolności w duchu wolności republikańskiej, antiklerykalnej. Autor zapomniał też, jak raczej przypuszczać należy, nie chciał pamiętać o trzecim filarze nowoczesnej deklaracji praw człowieka i obywatela, w której obok demokratycznych zasad równości i wolności uświęcona być musi i zasada sprawiedliwości społecznej. Nie wystarczy ku chwale tej naczelnej
- ↑ Por. projekt takiej „Deklaracji“ ułożony, przez S. Franka i wydrukowany w tygodniku Piotra Struvego „Gwiazda Polarna“ w zeszycie IV z dnia 4 stycznia 1906 r. str. 250—254.
