Siedzieli nachyleni, jakby gotowi zerwać się na skinienie. Oczy chiefa zamgliły się jeszcze bardziej, mówił jeszcze ciszej, tak cicho, jakby tylko dla tych, którym zależało na słuchaniu i na zrozumieniu.
— Wspomnienie — może nauka? jeśli ktoś uczy się z doświadczeń innych. Wykształcenia nie miałem po prostu żadnego. We wszystkim jestem samoukiem i amatorem. Zamiatałem ulice w St. Andrews. Od razu: a work for many. I have been sweeping for many.[1] Zamiatając ulice i port wybierałem kawałki drzewa i trzaski ze śmieci, przecinałem, zrównywałem, układałem w wiązki. Chodziłem z tym od domu do domu, dostarczałem trzasek na podpałkę, najtaniej, konkurencyjnie. Wreszcie raz z wielką kupą wiązek, niosąc całe brzemię na plecach, poszedłem do konkurencji, do składu drzewa opałowego, sprzedałem im tanio, kierownik zapłacił mi z miejsca i to był mój pierwszy kapitał. I od razu przyjął mnie na stróża nocnego, także dla produkcji trzasek z odpadków. Sypiałem w stancyjce od wieczora do północy, zamiast poduszki pod głową me wiązki trzasek. „I used my burden for my pillow.“[2] Od północy czuwałem, rąbiąc, tnąc i wiążąc trzaski aż do rana. Gdy przyszli robotnicy i kierownik, rozwoziłem trzaski na taczkach po domach, gdy wracałem do składu, czytałem książki, kiedy mogłem, o ile było jasno. Gdybym miał dzieci, wtrąciłbym je w podobne surowe a płodne ubóstwo. Celem świata jest dobrobyt, bogactwo dla wielu, bogactwo dla wszystkich, ale nie grymasy bogatych i zepsutych dziedziczek jak Hiszpania, jak Francja, jak ów jedyny sławetny relikt Austria, jak cała ta katolicka zgnilizna wraz z zakonami, z zakonnicami, bezpłodnymi funduszami i majątkami martwej ręki. Wymiotłem z mego mózgu wszelkie śmiecie, gdy przegryzłem się przez Benthama, słońce wzeszło nad mymi szarymi dniami. A gdy przeczytałem Spencera, światło przenikło mnie od głowy do stóp jak zalew. Ewolucja, dobrobyt, szczęście dla wszystkich — to jest dziś na wielu ustach. Ale podstawą musi być zamiatanie, filozofia mych trzasek. Surowość patriarchalna. Dlatego gdzie można asymilujmy takich, jak ten niebieskooki chłopak. To będzie korzyść z ciemnych Karpat. Dość!
Chief rozglądał się, cienie niepokoju przelatywały przez twarze dyrektorów. Mandl chciał coś powiedzieć, lecz chief
