sobą, jako konieczny, nieunikniony skutek, upadek, niewolę i hańbę... W tej sile wyrazu duszy leży istota osobowości Matejki i tego nie mogło mu dać żadne środowisko — tem był on przez siebie samego, przez własną treść duszy i własną moc czynu. Istotna treść jego sztuki: jego uczucie, byłoby tem samem i tym samym charakterem napiętnowałoby jego dzieło, gdziekolwiekby Matejko się urodził i tworzył.
I nie możemy nawet pozwolić sobie na poetyczne przypuszczenie, że dusza Matejki wytworzyła się pod wpływem wiekowego oddziaływania Krakowa na jego przodków, że w nim się skupiły i skrystalizowały pierwiastki psychiczne, będące dziedzictwem licznych szeregów pokoleń, zrodzonych w murach Krakowa, nie możemy powiedzieć, że ducha polskiego Matejko odziedziczył »z krwią przodków« — ojciec Matejki był Czechem, matka nosiła nazwisko Rosbergów... Słowem, Matejko jest jedną z najoryginalniejszych postaci w sztuce, zjawiskiem tak niespodzianem i jedynem, jak Böcklin. Świat polski załamał się w jego dziwnej duszy swymi najhardziej tragicznymi i bohaterskimi pierwiastkami, ponieważ ta dusza była z natury, w sposób szczególny, do tego usposobiona.
Życie Matejki przechodzi w ramach przeciętnych zdarzeń życia współczesnych ma ludzi. To, co się z nim dzieje, mogłoby się dziać z każdym innym człowiekiem, nie wywołując żadnych skutków większego społecznego znaczenia. Zwykła kolej wypadków: narodziny, szkoły, małżeństwo, dzieci, troski, choroby, szczęścia i nieszczęścia, które spadają na wielkich i na małych, dotykają tak samo ludzi, wpływających na losy narodów, jak i drobne istoty, zatracone w mrowisku tłumów. Matejko ma te samo kłopoty materyalne, co inni polscy artyści, tak samo jest zależny od codziennych norm dzisiejszego życia miejskiego,od
