Jan z Koźmina i Wawrzyniec z Prasznica (Discordia) głosili bez ogródki ludowi z ambony luterskie błędy. Nadaremnie suspendował ich biskup Paweł Algimunt i skarżył u króla; zasłaniał ich swą powagą królewicz i polecał opiece Radziwiłła Czarnego.
Z śmiercią Zygmunta I. nowinki jak do Korony tak do Litwy znalazły wrota na oścież otwarte. Radziwiłł Czarny, stryjeczny brat królowej Barbary, serdeczny przyjaciel i powiernik królewicza, przejęty od lat młodych, gdy na naukach w Niemczech bawił, zasadami Kalwina i Zwinglego, a później podczas swej legacyi do Ferdynanda 1545 r. i drugiej 1554 r. do Maksymiliana króla Czech, błędami husytyzmu napojony, teraz 1551. przez nowego króla na godność wdy wileńskiego i kanclerza w. l. wyniesiony, dzierżawą szawelskiej ekonomii, brzesko-litewskiem, borysowskiem, kowieńskiem, mozyrskiem i lidzkiem starostwami, obok dziedzicznych księstw Nieświeża i Ołyki wzbogacony, r. 1561. wielkorządca Litwy[1], wystąpił 1553 r., jako wyznawca helweckiej (kalwińskiej) wiary i protektor wszelkiej herezyi, ztąd też mianem „herezyarchy“ przez katolików napiętnowany. Apostolstwo swe kalwińskie rozpoczął od zmuszenia do apostazyi swej żony Elżbiety Szydłowieckiej, dzieci i domowników. Do obszernych dóbr swych i królewszczyzn starościńskich sprowadził z Korony ministrów Krzyszkowskiego do Nieświeża, Falkoniusza do Kiecka, Zaczyca do Brześcia, a do Wilna Wędrychowskiego i Czechowicza. Opłacał ich hojnie, oni też zewsząd, jako „kruki do ścierwa“ doń się zbiegali, zajmowali kościoły i probostwa, z których kler katolicki, najprzód wyszydzony, potem prześladowany i wygnany, ustąpić musiał. W środku rynku wileńskiego wystawił wda za pozwoleniem króla zbór kalwiński z wysoką wieżą, dotąd bowiem na przedmieściu Łukiszkach w obszerniejszym przysionku „radziwiłłowskiego dworca“, potem w namiocie, Kalwini nabożeństwo swe odprawiali. Pomagało mu w apostolstwie herezyi pięciu aptekarzy wileńskich: Adam, Jerzy, Szymon, Stanisław i Pigułka, dwaj pierwsi występowali z kazaniami w zborze. Przyboczny niegdyś lekarz księ-
- ↑ Niesiecki VIII. 57. Boniecki Poczet rodów W. X. Litew. XV. i XVI. w. str. 275.
