Strona:Stanisław Załęski - Jezuici w Polsce T. 1 Cz. 1.djvu/207

cia, Piemontczyk Jerzy Blandrata, ukryty do czasu aryanin, z rezydencyi swej w Brześciu lit. krzątał się najlepiej koło sprowadzenia z zagranicy głośnych mistrzów, aby podupadłą szkołę kalwińską w Wilnie w „akademią“ czyli szkolę wyższą zamienić. Tłumy szlachty, świadome bogactw i wpływu księcia u króla, „iż co chciał, mógł u niego wyjednać“, otaczały go jako bożyszcze; ledwo z łoża wstał, już co żyło, tłoczyło się, aby uczcić jego osobę. Sam król JM., wchodzącego do senatu witał powstaniem i sadzał obok siebie pod baldachimem, a cesarz niemiecki jego i całą rodzinę zaszczycił godnością książąt rzeszy. Więc przez chęć naśladowania, bardziej jeszcze przez pochlebstwo i w nadziei uzyskania protekcyi potężnego magnata, przechodziła szlachta z katolicyzmu na kalwinizm, a nawet każdy apostata, Luter, czy Brat czeski mógł być pewny opieki księcia, a jeżeli to był ex-ksiądz, lub uczony, jurgieltu sutego. Mieszczan i pospólstwo nęcił pokarmem, napojem, darami, zachęcając wszystkich do nowej wiary. Wysławiały go też wierszem i prozą ministry, Wolan, Trepka, Trzecieski, dedykowały mu swe pisma, schlebiały, a brały jurgelty i żebrały o nowe.
 Na synodzie kalwińskim w Wilnie 1557 r., gdzie radzono, jak położyć tamę wzbierającemu aryanizmowi, zebrało się tych ministrów kilkadziesiąt. Najznamienitsze rodziny, Kiszkowie, Chodkiewicze, Chlebowicze, Sapiehowie, Słuszkowie, Zawisze, Wiśniowieccy, Wojnowie, Pacowie, Abrahamowicze, Zienowicze, Hołowczyńscy, Naruszewicze, Talwoszowie, Dorohostajscy, Puzynowie, Szemiotowie, książęta Prońskie i t d., wyznawały i szerzyły w swych rozległych dobrach kalwinizm, niektóre z nich przeszły wnet do aryanizmu, ale Radziwiłł Czarny pozostał wierny Kalwinowi aż do swej tragicznej śmierci 1565 r. Na połączenie jednak litewskich z koronnymi kalwinami nie pozwolił, za to kosztem 10.000 złp. przełożyć kazał swym ministrom biblię świętą i wytłoczyć w swej drukarni w Brześciu litewskim 1563 r. Hegemonię herezyi objął po nim brat stryjeczny, Mikołaj Radziwiłł Rudy, książę na Birżach i Dubieńce, hetman w. l., wda wileński, do r. 1564 katolik, składający swe wota za zwycięstwo nad Moskwą w Częstochowie, a wnet potem zażarty wróg katolicyzmu, synów swych Mikołaja i Krzysztofa do apostazyi zmuszający. Ale mimo swej po-